"Ο Γ. Τσαρούχης στο μέτωπο "

 

ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ  -  Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ
[Από το βιβλίο "Μαρτυρίες '40-'41", Κ. Χατζηπατέρα – Μ. Φαφαλιού]

Τις τελευταίες μέρες του πολέμου της Αλβανίας, στο χωριό Κούτσι, την ώρα που παίρναμε συσσίτιο στα σκοτεινά ακούσαμε το εξής νέο: Η Παναγία παρουσιάστηκε σ' έναν ανθυπασπιστή και αυτός την εξέλαβε για Αλβανίδα, προφανώς κατάσκοπο, και πήγε να την πυροβολήσει με το ρεβόλβερ του. Αυτή σήκωσε την παλάμη της να τον σταματήσει και τού είπε: “Μη χτυπάς. Ένα έχω να σου πω: τη Λαμπρή θα είσαστε στα σπίτια σας”.

Αμέσως δόθηκε διαταγή να χτιστεί εκκλησία στο μέρος που παρουσιάστηκε η Παναγία ή μάλλον να επισκευαστεί ένας γκρεμισμένος μύλος. Οι μύλοι όλοι στην Αλβανία είναι τετράγωνα κτίρια για καλαμπόκι. Μου πρότεινε ο διοικητής να κάνω τοιχογραφίες, αλλά ήταν πολύ δύσκολο. Το μέρος αυτό εβάλλετο πολύ από τους Ιταλούς και εφοβόμουν. Δέχτηκα όμως να κάνω τέσσερις εικόνες για το τέμπλο, αν βρουν τέσσερις σανίδες.

Μπογιές είχε μαζί του ο λοχαγός μου, ο μακαρίτης Γεωργόπουλος, με την ελπίδα ότι θα μπορέσω να κάνω σκηνές από μάχες. Αυτές οι μπογιές εχρησίμευσαν στην αρχή του πολέμου για να καμουφλαριστούν τα νίκελ του αυτοκινήτου του διοικητού. Κι αργότερα, για να κάνω μερικά πορτραίτα του λοχαγού αυτού, που ήταν φιλότεχνος και βιβλιόφιλος. Ύστερα από πολλές έρευνες βρέθηκε ένα καπάκι από κιβώτιο. Εκεί πάνω ζωγράφισα την “Παναγία της Νίκης”, έχοντας ως πρότυπο μια κακοζωγραφισμένη Παναγία που κυκλοφορούσε σε δελτάρια.

Όταν τελείωσε, την εθαύμασαν όλοι οι στρατιώτες, και ένας λοχαγός με παζάρευε να του κάνω μια ίδια για την Κέρκυρα. Ο διοικητής του τάγματος έμενε μακριά από τα σπίτια που μέναμε εμείς, σε μια σκηνή καμουφλαρισμένη με κούμαρα. Ήταν μακριά η σκηνή του και έστειλε έναν μοτοσυκλετιστή, εξαιρετικά ωραίο και πολύ μάγκα, για να με κουβαλήσει εκεί που έμενε. Επήρα την εικόνα μαζί μου και καβάλησα τα καπούλια της μοτοσυκλέτας.

Καθώς πηγαίναμε στο διοικητή, έφραξαν σχεδόν το δρόμο στρατιώτες από την Άρτα, που είχαν στρατοπεδεύσει εκεί και είχαν πληροφορηθεί για την ύπαρξη της εικόνας.
Ήδη, το ταπεινό μου έργο, που δεν είχε στεγνώσει ακόμα, είχε αποκτήσει φήμη θαυματουργής εικόνας. Εκείνη την ώρα βάρεσε συναγερμός. Δηλαδή ένας στρατιώτης με μια σάλπιγγα τυλιγμένη σε ιμάντες από γκέτες από χακί ύφασμα, εσάλπισε. Εγώ και ο μοτοσυκλετιστής πέσαμε μπρούμυτα, σύμφωνα με τις διαταγές που είχαμε.
Κανένας Αρτινός δεν έκανε το ίδιο.
“Βρε συνάδελφε”, μου είπε ένας, “βαστάς την Παρθένα και φοβάσαι;” “Όχι, φίλε”, του απάντησα, “αλλά είμαι στρατιώτης και υπακούω στις διαταγές των ανωτέρων”. 

Όταν με είδε ο διοικητής με γένια και κακοτυλιγμένες γκέτες, μου είπε: “Έλληνας στρατιώτης είσαι εσύ ή Βούλγαρος αιχμάλωτος; Για να δούμε την εικόνα. Την έχεις κάνει άγρια την Παναγία, σαν Αρβανίτισσα. Και ο Χριστός είναι κι αυτός αγριωπός”.
Για να τον θαμπώσω του είπα κάτι από τους Ψαλμούς του Δαβίδ: “Ευλογητός ει Κύριε ο διδάσκων τας χείρας μου εις πόλεμον, τους δακτύλους μου εις παράταξιν”.

“Βλέπω είσαι και θεοφοβούμενος”, μου απάντησε. Φώναξε τον κουρέα, να με ξουρίσει και ένας στρατιώτης με βοήθησε να τυλίξω καλά τις γκέτες μου. Αισθανόμουνα σαν ηθοποιός του κινηματογράφου που τον ετοιμάζουν για γύρισμα. Και ο διοικητής είπε σε έναν ανθυπολοχαγό να μου βγάλει μια φωτογραφία με την εικόνα μαζί.
“Τώρα που είναι αξιοπρεπής Έλληνας στρατιώτης!”

Όταν γύρισα μετά τον πόλεμο στην Αθήνα, μου παραδώσανε αυτή τη φωτογραφία και την έχω ακόμα. Η εικόνα παρίστανε την Παναγία με τον Χριστό και στο κάτω μέρος τα θαύματά της. Αριστερά τον ανθυπασπιστή που πάει να πυροβολήσει την Παναγία και δεξιά τους στρατιώτες που πάνε να χτίσουν τον μύλο για να τον κάνουνε εκκλησία.

Την άλλη μέρα φύγαμε για τα Γιάννενα. Πάνω σ' ένα φορτηγό ήμαστε στριμωγμένοι και μερικοί τραγουδούσαν το “Έχε γεια καημένε κόσμε” και κανένα ταγκό της Βέμπο. Μερικοί απληροφόρητοι νόμιζαν ότι πανηγυρίζουμε και μας ρωτούσαν: “Επεσε το Τεπελένι;” 

Πριν φύγουμε ένας χωροφύλακας πήγε και παρέλαβε την εικόνα να την πάει στην εκκλησία που είχε ήδη χτιστεί. Ένας στρατιώτης που τον ήξερε μου είπε: “Αυτός δεν θα την πάει στην εκκλησία, θα την πάει στο σπίτι του να τη δώσει της μάνας του. Είναι πολύ θρήσκα κι αυτός ο ίδιος ανήκει σε θρησκευτική οργάνωση”. Δεν έμαθα ποτέ πού βρίσκεται αυτή η εικόνα. Άργε στο Κούτσι με τα δαντικά τοπία; Ή στο σπίτι του χωροφύλακα; Αγνοώ τελείως.

 

oupantos – 2fA

                                                             

"Πάνω από την αισθητική "

Γιάννης Τσαρούχης: Πρέπει να κοιτάμε πάνω από την αισθητική
-  από συνέντευξη του  στην Άννα Μιχαλιτσιάνου
   για την “Καθημερινή” της Κυριακής  2/10/1988

– Υπάρχουν στοιχεία επιστροφής στην ελληνική κοινωνία, που μας οδηγούν στα παλιά και στοιχεία που ενθουσιάζονται, εργάζονται για το μέλλον.

Νομίζω ότι το ένα δεν αποκλείει το άλλο.

Αλλά η σημερινή πρόοδος και η τεχνική καταστρέφει, γιατί δεν αγγίζει τον άνθρωπο. 

Τον οδηγεί μόνο στο να κοιτά το συμφέρον του.

- Συχνά είμαι ο τελευταίος των ανθρώπων που σκέφτεται εθνικά ή ο πρώτος.

Στο βάθος είμαι ο πρώτος.

Έχει φέρει πολλές δυσκολίες η ομαδική εκτέλεση των εθνικών ιδεωδών.

Δεν πρέπει όμως να περιορίζεται κανείς στις γνώμες, πρέπει να προχωρά στην ουσία.

– Ο μόνος δρόμος για να γίνει κάτι παγκόσμιο είναι να είναι εθνικό.

Βέβαια, διαθέτουμε αρκετά κακά στοιχεία σαν λαός, την κλεψιά, την απάτη, αλλά πρέπει να θέλουμε να είμαστε Έλληνες.

Να θυσιαζόμαστε για την Ελλάδα.

Αυτό δεν το κάνει η πολιτική, η οποία πλησιάζει τους άλλους για να υπάρχει αυτή κι όχι για να σώσει την Ελλάδα.

– Το κακό σε μένα, είναι η επιπολαιότητα, η πειθαρχία στον εξευρωπαϊσμό, ότι κάνω τον πολιτισμένο, ότι έχω καλές σχέσεις με την Ευρώπη.

Αυτό βέβαια εκτιμάται στην Ελλάδα και μου δίνουν δουλειές.

Το καλό, το αληθινό είναι ότι έμεινα μόνος πολλές φορές και μπόρεσα να κάνω αυτό που έπρεπε σαν Έλληνας, πράγμα που θα τιμήσει ο ευρωπαίος.

– Ο πνευματικός κόσμος της Ελλάδας είναι ανύπαρκτος.

Είναι μίμηση του ξένου.

Στην Ελλάδα έκανα μια καριέρα ως ευρωπαίος, ως ταξιδεμένος, όχι ως καλλιτέχνης.

Δεν υπάρχει πνευματική ηγεσία, γιατί ο Έλληνας είναι σνομπ κι εξωτικός.

Το ξένο τον ενδιαφέρει πιο πολύ από το ντόπιο.

Δεν έχει απόσταση για να δει τα πράγματα όπως είναι.

Πρέπει να προβάλλει κανείς αυτό που αξίζει κι όχι αυτό που δεν αξίζει.

Κι αυτό δεν συμβαίνει σ’ εμάς.

Αυτό όμως θα έπρεπε να κάνει ο πνευματικός κόσμος...

 – Ο κόσμος μάλλον δεν με θέλει.

Περνά και κοιτά βέβαια, αλλά στο βάθος τρέμει αυτά που κάνω, γιατί τον αχρηστεύουν. 

Να λοιπόν ένας λόγος που δεν με θέλουν.

Όμως υπάρχουν ορισμένα πράγματα ακόμη για τα οποία αγωνίζομαι.

Στο θέατρο, αλλά και τη ζωγραφική, θέλω να είμαι υπάλληλος των μεγάλων εκπροσώπων της τέχνης.

- Η Γαλλία είναι ωραία μόνο για τη Γαλλία. Αλλά στην Ελλάδα ισχύουν διαφορετικά ιδανικά.

Πήγα και μελέτησα το Λούβρο μόνος μου.

Πήγα τη στιγμή που ήμουν έτοιμος, είχα τη δυνατότητα να μάθω τι θα μπορούσε να δώσει η ευρωπαϊκή τέχνη στην Ελλάδα κι όχι για να διαπρέψω με το να γίνω Γάλλος.

Δεν θέλησα ποτέ να γίνω κάτι το ευρωπαϊκό.

- Θα ήθελα να φτιάξω ένα έργο, το οποίο θα φτάνει στο αντικειμενικό, ζώντας μέσα από την πραγματικότητα που υπάρχει.

Πιστεύω ότι ο Γκρέκο θα ήταν πιο μεγάλος ζωγράφος αν έμενε, αν μπορούσε να μείνει, στην Κρήτη. Αν είχε ζωγραφίσει τους Κρητικούς.

Επήγε στην Ισπανία κι έγινε ένας βιρτουόζος αισθητικός.

Σήμερα πρέπει να κοιτάμε πάνω από την αισθητική.

Το περιεχόμενο είναι πιο σπουδαίο.

– Η μοντέρνα ζωγραφική βρίσκω ότι έχει ξεπεραστεί. Ήταν μια μόδα.

Τώρα είναι πια η Ακαδημία του κράτους.

Η ζωγραφική δηλαδή επιστρέφει στη ζωγραφική.

- Η γυναίκα διάλεξε ένα από τα ελαττώματα του ανδρός – να φορά δηλαδή παντελόνι – κι αυτό δείχνει τον ανταγωνισμό που υπάρχει μεταξύ τους!

Η μεγάλη «πρόοδος» των γυναικών μας, είναι ότι πήραν τα ελαττώματα του άνδρα και τα έκαναν δικά τους. Το κάπνισμα, το παντελόνι...

Ο ρόλος της σημερινής γυναίκας κινδυνεύει να χαθεί.

Πρέπει να επιστρέψει στην παρθενία, στην αρετή, μέχρι τα 18 που θα κάνει το πρώτο της παιδί. Πώς μπορεί να επιδιώκει μ’ αυτό τον τρόπο να χειραφετηθεί ένας άνθρωπος, που αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο γεγονός της φύσεως;

Το θαύμα της φύσεως!

Η γυναίκα πρέπει να νοιάζεται για τη διαιώνιση του είδους.

Αυτό πρέπει να το παίρνει στα σοβαρά. Είναι πολύ μεγάλο γεγονός.

Μετά, οφείλει κανείς ν’ ασχολείται με τον θάνατό του.

Και ο άνδρας και η γυναίκα.

– Μόνο με ακραίες θέσεις μπορείς να φτάσεις κάπου.

Σκοπός είναι να δείχνει κανείς τα προοδευτικά πηγαίνοντας στα παλιά.

Αυτό είναι πράξη αληθινή.

Αν θέλετε, υπήρξα ακραίος, κοιτώντας το σωστό και πώς θα πραγματοποιηθεί.

Όχι όμως ακραία για την ανθρωπότητα.

Μπορεί βέβαια να με θεωρούν ακραίο, όσοι αγνοούν την ουσία.

-  Πίνακας: Γιάννη Τσαρούχη, «Καφενείον "το Νέον" τη νύχτα», (1965)

antifono – [2fA]