"Ανάσα από το μέλλον "

 

Θ. Ν. Παπαθανασίου  -  Χριστούγεννα. Ανάσα από το μέλλον.
[Ποιμαντική σκέψη της εβδομάδος]

[...] Πίστη, ελπίδα και όραμα είναι όψεις μιας θεμελιώδους δυνατότητας, η οποία κάνει άνθρωπο τον άνθρωπο. Είναι η συγκλονιστική δυνατότητα να μην υπάρχεις σαν αντικείμενο ριγμένο στον κόσμο όπως λάχει, αλλά ως ανήσυχη ύπαρξη, διψασμένη για κάτι που ξεπερνά το παρόν και την τωρινή μορφή του κόσμου.
Είναι η δυνατότητα να μην καταπιείς τη ζωή αμάσητη, αλλά να της βάλεις ερωτηματικά και να λαχταρήσεις κάτι πέρα κι από σένα τον ίδιο. [...]

Το κάνω πιο προσωπικό.
Τι σημαίνει για μένα, ως Χριστιανό, η ελπίδα, και πώς σχετίζεται με τα Χριστούγεννα;

Πρώτα απ’ όλα, τα Χριστούγεννα δεν είναι επετειακός εορτασμός.
Δεν είναι δηλαδή απλώς ανάμνηση ενός γεγονότος περίκλειστου στο παρελθόν, από το οποίο όλο και απομακρυνόμαστε μοιραία.
Στη χριστιανική οπτική ο εορτασμός των Χριστουγέννων είναι το πανηγύρι χαράς για ένα ανατρεπτικό ξεκίνημα, το οποίο θα ολοκληρωθεί στο μέλλον.
Τι εννοώ;

Στη Βηθλεέμ ο Θεός αυτοπροσώπως έκανε τον άνθρωπο εαυτό του και πρόσφερε στον άνθρωπο τον εαυτό του.
Χριστούγεννα είναι η άφιξη του κορυφαίου αλληλέγγυου, ο οποίος δεν κάνει απλώς μια περαντζάδα από τις ζωές των κακουχουμένων, αλλά γίνεται αυτοπροσώπως συγκακουχούμενος.

Ανατρεπτικό!
Όσοι σήμερα στολίζουν τη φάτνη σαν ονειρεμένο μπαγκαλόου, αλλά και όσοι αρνούνται ιδεολογικά να τη στολίσουν, αμφότεροι προσπερνούν ότι η φάτνη σημαίνει ρυπαρό στάβλο και ότι όσοι την πλησίασαν ήταν… outsiders: τρεις αλλοδαποί (οι μάγοι) και κάμποσοι παρακατιανοί (οι τσοπάνηδες).

Η γέννηση του Χριστού δεν ολοκληρώθηκε με το κόψιμο του ομφάλιου λώρου του.
Ολοκληρώθηκε… το Πάσχα. Παλαβό; Πείτε το κι έτσι.
Είπαμε! Ποια πίστη θα πάρει χημική πιστοποίηση;

Στον Γολγοθά λοιπόν, ο Χριστός προσέλαβε και τα έσχατα σημεία της ανθρώπινης συνθήκης: την αδικία, τον παραλογισμό, την εγκατάλειψη.
Αν θα είχε ζήσει χρόνια πολλά κι ανέφελα, το πολύ-πολύ να είχε προσλάβει τη ζωή μιας φαντασιακής ελίτ. Όχι της πραγματικής ανθρωπότητας.

Αυτή η παράδοξη διαδρομή της θυσιαστικής αγάπης (φάτνη – Γολγοθάς) καταλήγει στην Ανάσταση. Χάριν της Ανάστασης έγινε η Χριστού-Γέννα, και χάριν του φτασίματος του ανθρώπου στην Ανάσταση, ώστε τελικά να κατορθωθεί το αδιανόητο: η συντριβή κάθε θανάτου, κυριολεκτικά και μεταφορικά. [...]

Το φως των Χριστουγέννων λοιπόν δεν μεταφέρεται με τους γλόμπους, μεταφέρεται με τη στάση ζωής και με την πράξη.

Έχει γίνει του συρμού η φράση «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία».
Μα, δεν την βρίσκω ελπιδοφόρα φράση! Αντιθέτως, τη βρίσκω φριχτή!
Τι να την κάνω μια ελπίδα που τελικά θα πεθάνει κι αυτή;

Θα προτιμήσω λοιπόν την ελπίδα, την οποία δεν ματαιώνει ούτε ο θάνατος.
Θα εμπιστευτώ την χριστουγεννιάτικη ελπίδα της Ανάστασης, την ελπίδα για έναν ριζικά διαφορετικό κόσμο, την ελπίδα που θα συνεχίσει να φωτίζει, ακόμα κι όταν κλείσει η παρένθεση των εορταστικών φωτισμών.

 

πΖ – 2φΑ

                                                  

"Ξέσπασμα χαράς! "

Θανάση Ν. Παπαθανασίου  -  Δεκαπενταύγουστος: Γλέντι ή τίποτα!

«Φέρε να πιω για να μου φύγει το βάρος,
γιατί απόψε θα πεθάνει ο χάρος».
Έτσι τραγούδησε η Σωτηρία Μπέλλου στα «Ρεμπέτικά της», τους στίχους του Κώστα Βίρβου. Τι έκανε εδώ ο Βίρβος; Αποτύπωσε μια πολυχρονεμένη λαϊκή ιαχή, που ξεστομίζεται στεντόρια σε γλέντια.

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει (ή δεν έχουμε κραυγάσει οι ίδιοι) πλάι στα κάρβουνα, μέσα στον χορό, αγκαλιά με το κρασοπότηρο, «Να πεθάνει ο χάρος!»; 
Ωστόσο, καταγράφοντας την λαϊκή ψυχή ο Βίρβος, έκανε μαζί της ένα βήμα παραπέρα:
Η φράση «να πεθάνει ο χάρος» είναι ευχή.
Πόθος δηλαδή για να συμβεί κάποτε κάτι όμορφο. Μα ο Βίρβος το έκανε βεβαιότητα.
Το «να» το έκανε «θα»!

Όμως, γίνεται άραγε να υπάρχει βεβαιότητα για το μέλλον;
Η απάντηση είναι εύκολη: Δεν γίνεται. Το μέλλον είναι το ακόμη ανύπαρκτο.
Οπότε, τι λογής είναι αυτό το «θα» του ρεμπέτικου;
Είναι το «θα» της πίστης. Είναι το «θα» το οραματικό, εκείνων που δεν νοούν το μέλλον απλώς ως προέκταση του παρόντος, αλλά το λαχταρούν ως έκπληξη, ως δημιουργία, ως ερχομό της ομορφιάς που δεν υπάρχει τώρα.

Στην ιαχή των γλεντοκόπων ο λόγος είναι για ομορφιά: για θανάτωση του θανάτου, για ημερομηνία λήξης αυτού το οποίο σήμερα βάζει ημερομηνία λήξης στα πάντα και στους πάντες (το τονίζω αυτό, γιατί υπάρχουν και οραματιστές της ασχήμιας, της νίκης κάθε λογής θανάτου πάνω στη ζωή).
Και το ξαναλέω: Θάνατος είναι κάθε σάπισμα, κάθε σβήσιμο του ανθρώπου: είναι το βιολογικό ξεψύχισμα, μα είναι και η μισαλλοδοξία, η εκμετάλλευση, ο ναρκισσισμός…

Αυτό το ατίθασο οραματικό της πίστης, η ταλάντωση ανάμεσα στο «να» και στο «θα», εκρήγνυται πανηγυρικά και πανηγυριώτικα τον Δεκαπενταύγουστο.
Και παράδοξα· περίπου αντιφατικά!
Πώς γίνεται, γλέντι σε μια κηδεία; Πώς γίνεται, ξέσπασμα χαράς την ώρα πένθους;
Γιατί αυτό γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου: ο θάνατος της Παναγίας.
Μα γιορτάζεται με ξεφάντωμα!

Τίποτα δεν είναι αυτονόητο, ούτε και τα νοήματα είναι πάντα διαυγή.
Η συνήθεια, το κιτς και η εμπορευματοποίηση δεν χαμπαριάζουν από νοήματα, κι έτσι συχνά δεν απομένει παρά το κέλυφος των νοημάτων, δηλαδή έθιμα δίχως βάθος.
Ωστόσο, μπορεί αυτό το κέλυφος να είναι μια υπόμνηση, μια πρόσκληση, ας πούμε, για όποιον ζει το ρεμπέτικο (και δεν το καταναλώνει απλώς) – όπως και για όποιον ζει τους ύμνους της Εκκλησίας (και δεν τους έχει για ξόρκια).

Η ονομασία της γιορτής είναι «Κοίμηση» της Θεοτόκου.
Να το κέλυφος που στέκει σαν εκκωφαντικός σιωπηλός μάρτυρας του νοήματος!
«Κοίμηση» σημαίνει ύπνο, σημαίνει αναμονή ξυπνήματος, προσδοκία ανταμώματος.
Υπάρχει μήπως χαρά χωρίς αντάμωμα;
Με δυο λόγια, λέγοντας «Κοίμηση» παραπέμπουμε όχι στην αποσύνθεση, αλλά στην Ανάσταση! Και ακριβώς γι’ αυτό έχουμε και παραέχουμε λόγο, να κάνουμε γλέντι σ’ αυτή την κηδεία!

Κι έχουμε λόγο, γιατί η υπόθεση αυτή δεν αφορά ένα είδωλο απέναντι κι απόμακρα από τους φανς του. Αφορά την καθεμιά και τον καθένα, πάντα ως πρόσκληση της πίστης, ως τάνυσμα ανάμεσα στο «να» και στο «θα».
Και μας αφορά για δύο λόγους:

Η Ανάσταση είναι για όλους. Στη χριστιανική αντίληψη, η Ανάσταση του Χριστού δεν ήταν απλώς η ατομική νίκη του μπάτμαν. Ήταν το ξεκίνημα αυτού που θα χαριστεί σε όλους.
Οπότε, η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου είναι σαν τρέιλερ που φανερώνει το μελλοντικό έργο, την υπόσχεση για ολόκληρο το σύμπαν.

Η Παναγία είναι πρότυπο όλων. Όχι μόνο των μανάδων, όπως συχνά λένε διάφοροι πανάσχετοι. Και είναι πρότυπο όλων (κάθε φύλου, σε γάμο και χωρίς γάμο, με παιδιά και χωρίς παιδιά) διότι είναι το πρότυπο της ανθρώπινης ελευθερίας και ευθύνης.
Η Παναγία σηματοδοτεί την ιλιγγιώδη σπουδαιότητα καθενός και καθεμιάς.
Κατέχει εξαιρετική θέση στη χριστιανική οπτική, διότι το ότι γέννησε τον Θεό δεν της «συνέβη» (σαν η ίδια να ήταν ένας παθητικός σωλήνας παροχέτευσης του Θεού), αλλά πραγματοποιήθηκε με τη δική της συμμετοχή.

Αν η ίδια δεν έλεγε «συμφωνώ» κατά τον Ευαγγελισμό της (αν δηλαδή δεν έλεγε «συμφωνώ» στον άγγελο που, κατά την αφήγηση του ευαγγελίου, της ανακοίνωσε ποιον θα γεννούσε), τότε ο Θεός δεν θα μπορούσε να γίνει άνθρωπος. Το ελεύθερο «ναι» ή το ελεύθερο «όχι» θα επέτρεπε στον Θεό ή θα εμπόδιζε τον Θεό να γίνει άνθρωπος.

Ξέρω ότι πολλοί θρησκευόμενοι θα δυσανασχετήσουν μ’ αυτές τις φράσεις.
Και θα δυσανασχετήσουν, διότι δίνουν έμφαση στην παντοδυναμία του Θεού, ενώ ο ίδιος –πώς να το κάνουμε;– δίνει έμφαση στην αγάπη του.
Και η αγάπη δεν επιβάλλει. Η αγάπη περιστέλλει την δύναμη, ώστε να αναδυθεί αλώβητο το πρόσωπο του άλλου.

Ναι, ο παντοδύναμος φέρνει τον εαυτό του σε κατάσταση αδυναμίας, επειδή ζητά την καρδιά – όχι την καθυπόταξη.
Έρωτα θυμίζει αυτό, και πάντως όχι «Θεό – αφέντη»!
Και για όσους παρόλα αυτά συνεχίζουν να δυσανασχετούν, ηρεμώ τη συνείδησή τους πληροφορώντας τους ότι τα σχετικά με το «συμφωνώ» της Παναγίας τα έχουν πει Πατέρες της Εκκλησίας, όπως για παράδειγμα ο Θεσσαλονικιός άγιος Νικόλαος Καβάσιλας τον 14ον αιώνα.

Η Παναγία έχει εκατοντάδες ονομασίες.
Κάποιες δηλώνουν απλώς τόπο (όπως Προυσιώτισσα), πολλές όμως δηλώνουν ιδιότητα, σε έναν ρόλο πανανθρώπινης και συνανθρώπινης αλληλεγγύης (όπως Ελευθερώτρια, Ελπίδα των απελπισμένων, Ελεούσα, Καρδιοβαστάζουσα κ.ά.).
Κέντημα αληθινό, για μια ζωντανή παρουσία. Όχι για μια ανάμνηση.

Το καίριο εδώ είναι ότι η πλειονότητα αυτών των ονομασιών δεν έχει δοθεί επισήμως (όπως δόθηκε π.χ. η ονομασία Θεοτόκος), αλλά είναι αυθόρμητη δημιουργία της λαϊκής ψυχής.
Εκφράζουν ακριβώς την αίσθηση της εγγύτητας μαζί της, εγγύτητα βιωμένη στη χαρά και στην οδύνη. Και παραπέμπουν τρυφερά στο όραμα της απελευθέρωσης από κάθε θανατίλα.
«Φέρε να τα πιω [και μαζί: φέρε να τα πω] για να μου φύγει το βάρος».

 

dimoskaipoliteia – 2φΑ

                                                                                                 

 

"Εξομολόγηση δέους "

- Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, αρχισυντάκτης του περιοδικού "Σύναξη",
νομικός, θεολόγος, συγγραφέας και καθηγητής στο μεταπτυχιακό τμήμα
του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και επί σειρά ετών της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολής & Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, 
αποχαιρέτησε το Λύκειο Ζαφειρίου, όπου δίδασκε από το 1992 -

ΝΑ ΜΟΙΡΑΣΤΩ ΤΗ ΧΑΡΑ, ΝΑ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΘΩ ΤΟ ΔΕΟΣ…
-  Το κείμενο αποχαιρετισμού του Θανάση Παπαθανασίου
στο Λύκειο  Ζεφυρίου.

Έφτανα στο Ζεφύρι όταν ξεκινούσαν τα τριάντα μου. 

Έφτανα, για την ακρίβεια, στο Λύκειο Ζεφυρίου, το οποίο τώρα αποχαιρετώ καθώς τελειώνουν τα πενήντα μου. 

Αποχαιρετώ τις παρυφές της Πάρνηθας, απ’ όπου την έβλεπα κάθε πρωί να μιλά σιωπηρά για τους ανοιχτούς ορίζοντες του Θεού. 

Θα πω παρακάτω γιατί αποχαιρετώ. Κάνε τε, παρακαλώ, λίγη υπομονή. 

Έχω να κάνω εξομολόγηση…

Από την Τρίτη, 22 Σεπτεμβρίου 1992, ώρα 09:00, που πρωτομπήκα σε Ζεφυριώτικη τάξη (στο Β2), αυτό προσπάθησα να ανεμίσω μπροστά απ’ τους μαυροπίνακες του Λυκείου μας: την υποψία γι’ αυτούς τους αδούλωτους ορίζοντες, την εμπιστοσύνη σ’ Αυτόν που κρατά άφραχτους αυτούς τους ορίζοντες. 

Στις αίθουσες και στους διαδρόμους και στην αυλή κεντήθηκε η περίεργη βιολογία, η γνωστή στους μεθυσμένους με το δασκαλίκι: οι φωνητικές χορδές και τα ακουστικά τύμπανα να βρίσκονται στην καρδιά!

Την ακριβολογία που προανέφερα, δηλαδή το πότε πρωτομπήκα σε τάξη του Λυκείου Ζεφυρίου, την έχω σημειωμένη στην τελευταία λευκή σελίδα του βιβλίου που διάβαζα τις μέρες εκείνες και το έπαιρνα μαζί μου για τα κενά: Being as Communion, του λόγιου μητροπολίτη Ιωάννη Ζηζιούλα, που το ΄χα αγοράσει από την Οξφόρδη τον Αύγουστο του 1990. 

Τα περιθώρια και οι κενές σελίδες των βιβλίων που έχω διαβάσει, είναι γεμάτα από σπαράγματα προσωπικού μου ημερολογίου, χνάρια από πολλές και πολύ διαφορετικές φάσεις της ζωής μου – της ζωής μας. 

Μέσα στη τσάντα μου, ο συμφυρμός του βιβλίου αυτού με τα σχολικά εγχειρίδια σωματοποιούσε ίσως, το τάνυσμά μου μεταξύ της σχολικής πράξης και του ερευνητικού μόχθου.

Κράτησα την οργανική θέση στο Λύκειο Ζεφυρίου ως τα τώρα, δηλαδή εικοσιπέντε χρόνια κι ενάμιση μήνα. Κάποια ενδιάμεσα χρόνια έλειψα με απόσπαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, πάντα για διδακτικό έργο. 

Μα ποτέ δεν ζήτησα μετάθεση σε άλλη οργανική θέση της Δευτεροβάθμιας, ας πούμε πιο κοντά στον Βύρωνα της κατοικίας μου. 

Και στα χρόνια αυτά έγιναν πάρα πολλά. 

Πολλά και καταλυτικά για τη ζωή μου ευρύτερα: χαρές κατακλυσμιαίες, μάχες ανελέητες, κόστος πανάκριβο για την αξιοπρέπεια, συγκρούσεις για να μη γίνει η θεολογία ένα σκυθρωπό πράγμα, πόρτες που άνοιγαν στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση… 

Όμως πόρτες που δεν άνοιγαν στο πλάι, αλλά από πάνω - σαν μερικές γκαραζόπορτες. 

Και άνοιγαν μόνο λίγες σπιθαμές. 

Θα έπρεπε να σκύψεις ή να συρθείς, για να περάσεις. 

Κι αν είσαι αποφασισμένος ότι τα γόνατα, σού τα έδωσε ο Θεός για άλλη δουλειά (για να προσεύχεσαι μυστικά και για να ζυγώνεις τους πεσμένους), τότε ούτε θα σκύψεις, ούτε θα συρθείς για να περάσεις. 

Είναι κάμποσες οι σκληρές χρονολογίες…  Τα λέμε άλλη φορά...

Τώρα, είναι η ώρα μιας χαράς κι ενός δέους μαζί, που μοιράζομαι μαζί σας.

Αποχαιρετώ το Ζεφύρι και μαζί του, αποχαιρετώ ολότελα τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διότι προχθές, Παρασκευή 4 Νοεμβρίου, μόλις σχόλασα από το επτάωρο του Σχολείου, πληροφορήθηκα ότι εκδόθηκε το ΦΕΚ με το οποίο μετατάσσομαι στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. 

Την περασμένη άνοιξη, μετά από πολλά διλήμματα (και γι’ αυτό, στο ‘τσακ’ πριν εκπνεύσει η προθεσμία), είχα καταθέσει αίτηση για μετάταξη σε θέση ΕΔΙΠ (Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού), η οποία και έγινε δεκτή από την (νέα) Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας.

Χαίρομαι που η αποβάθρα αποχαιρετισμού μου της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι το Ζεφύρι, κι όχι κάτι άλλο. 

Χαίρομαι που περνώ σε μια διαφορετική φάση, με έμφαση στην ετοιμασία θεολόγων και στην έρευνα. Και ταυτόχρονα σφίγγεται η καρδιά μου που αφήνω το Λύκειό μου. 

Χαρά σαν κάτι να ολοκληρώθηκε, χαρά σαν τους πόνους γέννας… 

Κάπως έτσι.

Κάθομαι και ξανακοιτώ το Βιογραφικό που υπέβαλα. 

Το έχω φτιάξει όσο πιο λακωνικό γίνεται. Δεν χρησιμοποιώ αξιολογικές εκφράσεις, ούτε δίνω περίληψη των δημοσιευμάτων μου. Στεγνές αναφορές. 

Η καμπούρα μου λοιπόν, και τα γονατάκια μου ακτινογραφούνται σε 30 σελίδες, από τις οποίες οι 25 είναι τα δημοσιεύματά μου στα Ελληνικά και στα Αγγλικά, σε συνέδρια, σε συλλογικούς τόμους και σε περιοδικά (μερικά από τα οποία, peer-reviewed).

Γέγονα άφρων, καυχώμενος; Δεν το θέλω. Είναι κομματάκι της εξομολόγησης… 

Αλλά πάντως το Βιογραφικό δεν περιλαμβάνει, δεν μπορεί να περιλάβει το τραγούδι των καρδιακών φωνητικών χορδών. 

Σαν το τραγούδι που πολλοί ακούν, μα δεν καταλαβαίνουν όλοι. 

Όπως το λέει ο στίχος στο τραγούδι Summer Wine, που το αναλύαμε σε κάποιες τάξεις, για να συζητήσουμε την ευθύνη: πώς τα ακριβά θα μείνουν ακριβά, και πώς τα ακριβά μπορεί να φτηνύνουν και να ξεφτιλιστούν.

Παιδιά μου του Ζεφυρίου, ζω επί έτη την αγάπη σας, και μάλιστα σε στρώματα επάλληλα, έχοντας στα τελευταία χρόνια, μαθητές και μαθήτριες – τέκνα παλιών μαθητών και μαθητριών μου από τη δεκαετία του 1990. 

Και καμαρώνοντας την πορεία παλιών μαθητών, νυν συναδέλφων! 

Χαρά ανείπωτη η αγάπη σας, και τη ζω χωρίς να δημοσιοποιώ στιγμές παντοδύναμες και κείμενα που κρατώ σαν φυλαχτό.

Συνάδελφοί μου του Ζεφυρίου, επιλείψει με ο χρόνος διηγούμενον τις λιακάδες και τις μπόρες που έχουμε περάσει, το στοίχημα της εμπιστοσύνης και της εκτίμησης, τις πολλές χαρές και τις δυσβάστακτες ώρες αγώνων. 

Μέγιστο δώρο σας (για να πω μόνο ένα), η χαρά σας στη χαρά μου για το δώρο του ουρανού το 2011 τέτοια εποχή. Και άλλα πολλά… 

Και βέβαια, οι στιγμές των συζητήσεων για το νόημα και τα νοήματα.

Αλλάζει θέση η βίγλα μου. Αλλά πάντα από παρυφή σε παρυφή.

Από τους φίλους, ζητώ να προσεύχονται για το ταξίδι μου. 

Και αυτοί που δηλώνουν πιστοί, και αυτοί που δηλώνουν άπιστοι. 

Καθόσον το πόμολο από τη μέσα μεριά της πόρτας μας, για να ανοίξουμε στον αεί ξεροσταλιάζοντα και κρούοντα Θεό, δεν είναι καμωμένο από δηλώσεις…

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / 5-11-2017

fylarhos

db – [2fA]