"Εορτασμός Χριστουγέννων "

-  Ἡ λειτουργική πράξη τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων

Ἑσπερινός

Ὁ πανηγυρικὸς ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων σηματοδοτεῖ τὴν ἔναρξη τῆς ἑορτῆς. Τὸ περιεχόμενο τῶν ὕμνων καὶ τῶν κειμένων αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας εἶναι δοξολογικὸ καὶ δογματικό.
Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καλοῦνται οἱ πιστοὶ νὰ χαροῦν γιὰ τὸ γεγονός, κυρίως γιὰ τὸ ὅτι σπάει «τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ» ποὺ ἐμπόδιζε ἐπὶ αἰῶνες τὴν εἴσοδο τοῦ ἀνθρώπου στὴ χαρὰ τοῦ παραδείσου:
«Δεῦτε ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ, τὸ παρὸν μυστήριον ἐκδιηγούμενοι.
Τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ διαλέλυται, ἡ φλογίνη ῥομφαῖα τὰ νῶτα δίδωσι, καὶ τὰ Χερουβὶμ παραχωρεῖ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς· κἀγὼ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς μεταλαμβάνω, οὐ προεξεβλήθην διὰ τῆς παρακοῆς.
Ἡ γὰρ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ Πατρός, ὁ χαρακτὴρ τῆς ἀϊδιότητος αὐτοῦ, μορφὴν δούλου λαμβάνει, ἐξ ἀπειρογάμου Μητρὸς προελθών, οὐ τοπὴν ὑπομείνας· ὁ γὰρ ἦν διέμεινε, Θεὸς ὢν ἀληθινός· καὶ ὁ οὐκ ἦν προσέλαβεν, ἄνθρωπος γενόμενος διὰ φιλανθρωπίαν· αὐτῷ βοήσωμεν· Ὁ τεχθεὶς ἐκ Παρθένου Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς».

Τά Ἀναγνώσματα πού διαβάζονται ἔχουν τήν δική τους σημειολογία

Πρῶτα διαβάζεται, ὅπως καὶ τὸ Μ. Σάββατο τὸ πρωί, ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ πρῶτο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως. Ἀναφέρεται στὴ δημιουργία τοῦ κόσμου ἐκ τοῦ μηδενός. Εἶναι ἡ ὁμολογία καὶ ἡ βίωση ἀπ᾿ τὴν πλευρὰ τῶν πιστῶν τῆς πηγῆς τῆς ζωῆς.
Εἶναι ἡ συμπόρευση μὲ τὸν Ἄκτιστο Κτίστη τοῦ παντός, τῆς κτίσεως.
Εἴμαστε τὰ παιδιά Του.

Τὸ δεύτερο Ἀνάγνωσμα παρμένο ἀπὸ τὸ βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν, θυμίζει ὅτι «ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραήλ», ἐνῷ τὸ τρίτο Ἀνάγνωσμα εἶναι ἡ προφητεία τοῦ Μιχαίου.
Γιὰ δεύτερη καὶ τρίτη φορὰ ἐναλλάσσονται προφητεῖες ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, τὸν Ἱερεμία καὶ τὸν Δανιὴλ σχετικὲς μὲ τὴν προσδοκία τῶν ἐθνῶν καὶ στὸ ἐνδιάμεσο ψάλλονται ὕμνοι μοναδικοὶ στὸ εἶδος τους συνοδευόμενοι ἀπὸ στίχους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: «Ἀνέτειλας Χριστὲ ἐκ Παρθένου, νοητὲ ἥλιε τῆς Δικαιοσύνης· καὶ Ἀστήρ σε ὑπέδειξεν, ἐν Σπηλαίῳ χωρούμενον τὸν ἀχώρητον».

Τὸ ἀνάγνωσμα ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ παραπέμπει στὴν ἴδια τὴν ἔγνοια τοῦ Θεοῦ γιὰ τὰ δημιουργήματά Του «πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως» καὶ ὑπενθυμίζει πὼς ἀπὸ κείμενα τῆς Π. Διαθήκης ἀποδεικνύεται ἡ μεσσιανικὴ καὶ θεία προέλευση τοῦ Σωτῆρα Χριστοῦ.
Τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ διήγηση τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ. Ἀφοῦ ψαλλοῦν ὁρισμένοι ὕμνοι δοξολογικοὶ ὁ ἑσπερινὸς καταλήγει μὲ τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς «Ἡ γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν..»

Κατὰ τὶς παραμονές, μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ ἑσπερινοῦ, τελεῖται ἡ θεία λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

Ὄρθρος

Ὁ πανηγυρικὸς ὄρθρος τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων περιέχει ἕνα πλοῦτο ὕμνων μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ ἁπλότητα ὡς πρὸς τὴν ἔκταση τῆς Ἀκολουθίας.
Στὶς μεγάλες γιορτὲς δὲν ὑπάρχει βερμπαλισμός, ἀλλὰ δογματικοὶ ὕμνοι οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας συγγραφεῖ ἀπὸ θεοπνεύστους ὑμνογράφους, ἀποδίδουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὸ περιεχόμενο τῆς ἑορτῆς.
Ἀναφέρουμε τὰ ἐξαίσια «καθίσματα» μὲ τὴν ἔναρξη:
«Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός»,
«Τί θαυμάζεις Μαριάμ; Τί ἐκθαμβεῖσαι τὸ ἐν σοί»,
«Ὁ ἀχώρητος παντὶ πῶς ἐχωρήθη ἐν γαστρί;ὁ ἐν κόλποις τοῦ Πατρός, πῶς ἐν ἀγκάλαις τῆς Μητρός; πάντως ὡς οἶδεν, ὡς ἠθέλησε καὶ ὡς ηὐδόκησεν· ἄσαρκος γὰρ ὤν, ἐσαρκώθη ἑκών· καὶ γέγονεν ὁ Ὤν, ὁ οὐκ ἦν δι᾿ ἡμᾶς· καὶ μὴ ἐκστὰς τῆς φύσεως, μετέσχε τοῦ ἡμετέρου φυράματος.
Διπλοῦς ἐτέχθη, Χριστὸς τὸν ἄνω, κόσμον θέλων ἀναπληρῶσαι».

Οἱ κανόνες ποὺ ψάλλονται εἶναι δύο. Ὁ πρῶτος, γνωστὸς τοῦ «κυρίου Κοσμᾶ»: «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε, Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε».
Ὁ δεύτερος μὲ ἰαμβικὸ βυζαντινὸ δωδεκασύλλαβο - λιγότερο κατανοητὸς ἀπὸ τὸν λαὸ - ἀποδίδει δογματικὲς ἀλήθειες μὲ τρόπο μοναδικό: «Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης, ὑγρὸν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι· Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν, Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν, Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖς δοξάζομεν». 

Ὁ ὕμνος πρὸς τὴν Θεοτόκο «Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβὶμ» ἀντικαθίσταται μὲ σειρὰ ὕμνων ἀπὸ τοὺς δύο κανόνες, στοὺς ὁποίους προηγεῖται ἕνας ἰδιαίτερος καὶ διαφορετικὸς γιὰ κάθε ὕμνο σχετικὸς μὲ τὴν ἡμέρα στίχος: «Μεγάλυνον ψυχή μου, τὸν ἐκ τῆς Παρθένου, Θεὸν σαρκὶ τεχθέντα», «Σήμερον ὁ Δεσπότης, ῥάκει σπαργανοῦται, ὁ ἀναφὴς ὡς βρέφος».
Τὸ έξαποστειλάριον θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς ὡραιότερους ὕμνους.
Εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι μᾶς ἐπισκέφτηκε ὁ Σωτήρας Χριστὸς γιὰ νὰ διαλυθεῖ ἡ σκιὰ καὶ νὰ λάμψει ἡ ἀλήθεια: «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς, ἐξ ὕψους ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἀνατολὴ ἀνατολῶν, καὶ οἱ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ, εὕρομεν τὴν ἀλήθειαν· · καὶ γὰρ ἐκ τῆς Παρθένου ἐτέχθη ὁ Κύριος».

Τὸ ἀποκορύφωμα τῆς χαρᾶς καὶ τῆς δοξολογίας στὸν Θεὸ γιὰ τὴν θεία σάρκωση βρίσκεται στοὺς τελευταίους ὕμνους τοῦ ὄρθρου, τὰ λεγόμενα «πασαπνοάρια»: «Εὐφραίνεσθε δίκαιοι, οὐρανοὶ ἀγαλλιᾶσθε, σκιρτήσατε τὰ ὄρη, Χριστοῦ γεννηθέντος, Παρθένος καθέζεται, τὰ Χερουβὶμ μιμουμένη, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα.
Ποιμένες τὸν τεχθέντα δοξάζουσι· Μάγοι τῷ Δεσπότῃ δῶρα προσφέρουσιν· Ἄγγελοι ἀνυμνοῦντες λέγουσιν· Ἀκατάληπτε Κύριε, δόξα σοι».
Ἡ τελευταία φράση πρὶν τὴν δοξολογία εἶναι ὁ πρῶτος στίχος της: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».

Λειτουργία

Ἡ θεία λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου διανθίζεται μὲ στίχους καὶ ψαλμούς, σχετικοὺς μὲ τὴν ἑορτή, ἐνῷ ἀντὶ τοῦ «ἅγιος ὁ Θεός», ψάλλεται τὸ «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβασπίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε· ἀλληλούϊα».
Τέλος στὴν ὥρα τοῦ κοινωνικοῦ, ψάλλεται τὸ «Λύτρωσιν ἀπέστειλε Κύριος τῷ λαῷ αὐτοῦ», ὡς ἕνας ὕμνος ποὺ σφραγίζει τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως καὶ τὴ συμμετοχὴ στὸ κοινὸ Ποτήριο.

 

nektar – 2fA

 

Share