Ο κώδικας του Σύμπαντος

 

- ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
[Με αφορμή το έργο του «Rosetta», είχε μιλήσει στο BHmagazino για τα μυστικά της δημιουργικότητας, για τον τρόπο που εργάζεται, για τη σχέση του με την Ελλάδα, καθώς και για τη βαθύτερη ουσία, το νόημα και τη νόηση της μουσικής.]

«Ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά μέρος του Σύμπαντος. Αλλά και μέλος του Σύμπαντος. Κι εδώ θα ήθελα να σας αναφέρω ένα συνήθειο που είχα όταν ήμουν μικρός: όταν συναντούσα για πρώτη φορά ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, τους έλεγα "Ξέρεις κάτι; Ξέρω τη μελωδία σου",  και όταν τους το έλεγα αυτό, οι περισσότεροι, χωρίς να καταλαβαίνουν, γελώντας μού χάιδευαν τα μαλλιά.
Είναι εντυπωσιακό πως όταν προσεκτικά παρατηρείς και ακούς τη φύση, εκείνη σου τα λέει όλα. Άρα, για να μη μακρηγορώ, αυτό που έχω αποκομίσει είναι πως μουσική και Σύμπαν είναι ταυτόσημα και αν θέλετε, η μουσική είναι ο συμπαντικός κώδικας που διέπει τα πάντα. Με τον όρο μουσική δεν εννοώ ένα μουσικό ρεπερτόριο διαφόρων μουσικών κομματιών, αλλά τις προπατορικές παλμώσεις του Σύμπαντος».

«Οι πληροφορίες που παίρνουμε από το περιβάλλον είναι δύο ειδών, αυτές που είναι απτές μέσω των αισθήσεών μας και αυτές που είναι νοητές. Απτή πληροφορία είναι βλέπω, μυρίζω, αγγίζω κ.τ.λ., ενώ οι νοητές πληροφορίες είναι η έννοια της ελευθερίας, η έννοια του δικαίου κ.τ.λ.
Οι απτές πληροφορίες που πηγάζουν από τις αισθήσεις μας μάς ωθούν να βλέπουμε τον κόσμο σε τρεις διαστάσεις. Με τη νόησή μας, όμως, τον βλέπουμε σε πολλές διαστάσεις. Σήμερα η επιστήμη κάνει λόγο για 11 διαστάσεις και ποιος ξέρει στο μέλλον…».

«Όλα αυτά τα χρόνια, δεν έχω εκφραστεί για αυτό το ζήτημα της Μυθωδίας. Μπορώ να σας πω ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Στους "στίχους" της "Μυθωδίας" υπάρχει ποσοστό κωδικοποίησης, άλλες φορές κατά το 1/3 της λέξης και σε άλλα σημεία κατά το 1/2. Αλλά το υποτιθέμενο μυστικό δεν βρισκόταν ποτέ εκεί. Είναι κάπου, που ποτέ κανείς δεν ανέφερε έως σήμερα. Βρίσκεται στο μουσικό μέρος της "Μυθωδίας" και όχι στο λυρικό. Είναι το περισσότερο που μπορώ να πω. Άλλωστε, υπάρχουν και άλλα συμφωνικά έργα που έχω συνθέσει, χωρίς στίχους αυτά, βασισμένα στους κώδικες της Δημιουργίας».

«Στα μέσα της δεκαετίας του '70 είχα αναφέρει ότι "κάθε ανθρώπινη και ζωική και φυτική ύπαρξη ή και αυτή ακόμη η ανόργανη ύλη, εμπεριέχει τη σφραγίδα του κύκλου της Δημιουργίας. Ο ήχος ακολουθεί πάντοτε τη συχνότητα των μεταβολών αυτού του κύκλου ως λειτουργικός κώδικας των συμπαντικών διαστάσεων και ταυτόχρονα ως γεννήτωρ.
Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να αναδιφήσουμε στη μνήμη μας και ας θυμηθούμε. Τότε θα κατορθώσουμε να αποκωδικοποιήσουμε τον κώδικα της Δημιουργίας του Σύμπαντος και κατά συνέπεια τον δικό μας. Τι υπέροχο και θείο κλειδί είναι η μουσική!. Και όσο με ρωτάτε ύστερα από αυτό, τόσο θα σας απαντώ: "Μέτρον, ρυθμός, αρμονία, ίσον μουσική, η οποία μετατρέπει την ακοσμία σε κόσμο, την αταξία σε τάξη και τη δυσαρμονία σε συμφωνία"».

«Αν η μουσική προέρχεται από τα ονομαζόμενα παραδοσιακά φυσικά όργανα ή από σύγχρονες ηλεκτρονικές πηγές, δεν έχει καμία σημασία και καμιά διαφορά. Όλα εξαρτώνται από τον χρήστη. Διότι, από όπου και αν προέρχονται οι παλμικές δονήσεις, τείνουν στο τέλος να είναι όμοιες. Και για να επανέλθω στο προηγούμενο ζήτημα, θα σας φέρω ως παράδειγμα κάτι από τον Ηράκλειτο: Λέει ότι η φωτιά εξατμίζει το νερό, αλλά και το νερό σβήνει τη φωτιά. Ο άνθρωπος, όμως, παρόλο που αποτελείται κυρίως από νερό, έχει πάντα σταθερή θερμοκρασία. Αυτό σημαίνει αρμονία.
Διότι ο ορισμός της αρμονίας, αν και δεν συνηθίζω να χρησιμοποιώ ρητά, κατά τον Φιλόλαο είναι "πολυμιγέων ένωσις και δίχα φρονεόντων συμφρόνησις"».

«Κάποτε η Ελλάδα, αυτός ο τόπος που λέγεται Ελλάδα, ήταν το γίγνεσθαι. Τώρα αυτή η λέξη έχει σβηστεί από την ελληνική μας συνείδηση και τώρα που όλοι ζητούν, δήθεν με τεράστιο ενδιαφέρον, το φάρμακο για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, μόνο μία λύση υπάρχει αντικειμενικά. Ελληνική Παιδεία. Η οποία βάλλεται ηθελημένα αλλά και από άγνοια εδώ και 1.700 χρόνια λυσσωδώς.
Η Παιδεία, που αποτελεί τον κορμό της μόρφωσης σε σχεδόν όλον τον κόσμο, δεν διδάσκεται στην Ελλάδα. Νομίζω ότι η καταστροφή της χώρας μπορεί να έχει παγκόσμιες συνέπειες».

«Δεν ξέρω όμως, πότε η Ελλάδα θα γίνει το γίγνεσθαι που πάντα ήταν. Που ο Έλληνας δημιουργούσε και έβγαινε και έξω από τη χώρα. Δεν ξέρω πότε θα γίνει αυτό. Τα πνευματικά αγαθά που κατέθεσε η Ελλάδα στην ανθρωπότητα δεν έχουν ξεπεραστεί. Γιατί ο Έλληνας έθετε ως μέτρο τη φύση. Δεν έκανε τον σπουδαίο. Έτσι ανακάλυψε τις αναλλοίωτες αντικειμενικές αλήθειες».

«…υπάρχει μια αντιστοιχία σήμερα, θα έλεγε κανείς ότι τα σημερινά ερείπια του αρχαίου κάλλους αντιστοιχούν στην πνευματική ερείπωση της σύγχρονης Ελλάδας».

«Είτε το θέλουμε είτε όχι, όλοι είμαστε συνάθροιση δισεκατομμυρίων ετών μνήμης.
Τέτοιες βουτιές αξίζει τον κόπο να τις κάνουμε.
Το Σύμπαν είναι απλό, αλλά ατελείωτο».

fb - 2φΑ

                                           

Η δύναμη του λόγου

 

Ήταν κάποτε ένας σαμουράι, τρομερός μαχητής, μα χαρακτήρας εγωκεντρικός και αλαζόνας. Νόμιζε πως ήταν κάποιος όταν σκότωνε, κι έτσι έψαχνε διαρκώς ευκαιρίες να προκαλέσει, ακόμη και για ασήμαντη αφορμή. Με τον τρόπο αυτό ο σαμουράι συντηρούσε την ιδέα που είχε για τον εαυτό του και τον άτεγκτο χαρακτήρα του.

Κάποτε πήγε σ’ ένα χωριό και είδε  κόσμο να συρρέει σε ένα μέρος. Ο σαμουράι έκοψε τον δρόμο ενός από αυτούς τους ανθρώπους και τον ρώτησε κοφτά:
“Που πηγαίνετε όλοι τόσο βιαστικά;”
“Ευγενικέ πολεμιστή”, αποκρίθηκε ο άνδρας, που μάλλον είχε ήδη αρχίσει να τρέμει για τη ζωή του, “πηγαίνουμε να ακούσουμε τον δάσκαλο Ουέι”.

“Και ποιος είναι αυτός ο Ουέι;”.
“Μα, είναι δυνατόν να μην γνωρίζεις τον δάσκαλο Ουέι, που είναι γνωστός σε όλη την περιοχή κι ακόμα πιο πέρα;”
Ο σαμουράι ένιωσε άσχημα και πρόσεξε το σεβασμό με τον οποίο μιλούσε ο χωρικός για ένα δάσκαλο και όχι για ένα σαμουράι σαν αυτόν. Αποφάσισε λοιπόν να δείξει σε όλους, πως η δική του φήμη θα ξεπερνούσε εκείνη του Ουέι κι έτσι ακολούθησε το πλήθος στον χώρο που δίδασκε ο δάσκαλος Ουέι.

Ο Ουέι ήταν ηλικιωμένος και κοντός κι αυτό προκάλεσε την περιφρόνηση και τη συγκρατημένη οργή του σαμουράι.
Ο Ουέι άρχισε να μιλά.
“Στη ζωή ο άνθρωπος μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε μια πληθώρα πανίσχυρων όπλων, αλλά για μένα το πιο ισχυρό απ’ όλα είναι η λέξη”.

Μόλις το άκουσε ο σαμουράι, δεν κρατήθηκε και φώναξε:
“Μόνο ένας γέρος σαν εσένα θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια δήλωση”, είπε και τράβηξε το σπαθί του, την κατάνα, από το ζωνάρι του. Ύστερα, κραδαίνοντας την, συνέχισε:
“Αυτό, είναι ένα πανίσχυρο όπλο και όχι τα λόγια σου”.

Τότε ο Ουέι, κοιτάζοντάς τον κατάματα, απάντησε:
“Είναι φυσικό κάποιος σαν εσένα να μιλά έτσι, είναι προφανές πως δεν είσαι παρά ένας φαφλατάς χωριάτης, ένας ακαλλιέργητος αγροίκος, ένας αμόρφωτος και δειλός παλιάνθρωπος”.
Στο άκουσμα των λόγων αυτών, ο σαμουράι κοκκίνισε ολόκληρος και με σώμα άκαμπτο και μυαλό θολωμένο κινήθηκε καταπάνω του.
“Αποχαιρέτα τη ζωή γέρο, ήρθε το τέλος σου”.

Τότε εντελώς απρόσμενα, ο Ουέι άρχισε να ζητά συγνώμη.
“Συγχώρα με, μεγάλε άρχοντά μου, λυπήσου με, δεν είμαι παρά ένα ταλαίπωρος άμυαλος φουκαράς και η γλώσσα μου καμιά φορά δεν ξέρει τι λέει. Μπορεί η γενναία καρδιά του πολεμιστή που κουβαλάς στο στήθος σου, να συγχωρήσει εμένα τον ανόητο γέρο, που πάνω στην τρέλα μου σε πρόσβαλα;”
Ο σαμουράι κοκάλωσε από την ταπεινή στάση του γέροντα και ύστερα αποφάσισε να δείξει τη μεγαλοψυχία του μπροστά στον κόσμο:
“Εντάξει δάσκαλε Ουέι, δέχομαι τη συγνώμη σου”.

Τότε ο Ουέι τον κοίταξε πάλι στα μάτια και του είπε:
“Φίλε μου, πες μου τώρα: είναι ή δεν είναι πανίσχυρα τα λόγια ενός ανθρώπου; Πρώτα σε έκαναν να θέλεις να με σκοτώσεις, κι αμέσως μετά να με συγχωρέσεις!
Η κατάνα σου μπορεί μόνο να σκοτώνει στα τυφλά…”

fb – 2fA

                                        

Ένα λουλούδι που ανοίγει

 

Κάλλιστος Ware

Στην Ελλάδα, η πρώτη μέρα της Σαρακοστής -η «Καθαρά Δευτέ­ρα» όπως ονομάζεται - είναι η πρώτη γιορτή για το έτος στην ύπαιθρο. Οι οικογένειες βγαίνουν στην εξοχή, ανεβαίνουν σε λόφους και πετούν χαρταετούς. Η Ορθόδοξη Εκκλησία μάς ενθαρρύνει να συνδέσουμε τη Σαρακοστή με τον φρέσκο αέρα, με τον άνεμο που πνέει στους λόφους, με τον ερχομό της άνοιξης. Η Σαρακοστή είναι η εποχή πετάγματος των αετών – μια περίοδος περιπέτειας, εξερεύνησης, φρέσκων πρωτοβουλιών, νέας ελπίδας.

Από την άποψη αυτή είναι σίγουρο ότι δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός, ότι η περίοδος της Σαρακοστής δεν τοποθετείται στο φθινόπωρο, την περίοδο που πέφτουν τα φύλλα και οι μέρες γίνονται μικρότερες, ούτε στα μέσα του χειμώνα, όταν τα δένδρα είναι γυμνά και τα νερά παγωμένα, αλλά την άνοιξη, όταν σπάζει ο πάγος και η ζωή εμφανίζεται ξανά παντού.

Στην πραγματικότητα, η αρχική έννοια της αγγλικής λέξης «Lent» (Μεγάλη Τεσσαρακοστή) ήταν ακριβώς «άνοιξη», όπως μπορούμε να το διαπιστώσουμε από τις λέξεις του μεσαιωνικού ποιήματος:
Lenten is come with love to towne,
With blosmen and with briddes rowne.
(Η άνοιξη έρχεται με αγάπη στον κόσμο,
με άνθη και κελαδήματα πουλιών.)

Μπορεί να φαίνεται παράξενο που θεωρούμε τη Σαρακοστή ως εποχή που ερωτεύεται κανείς, αλλά ίσως κι αυτό να είναι τμήμα του νοήματός της. Η σύνδεση ανάμεσα στη Σαρακοστή και στην άνοιξη είναι επίσης φανερή και στα Ορθόδοξα λειτουργικά κείμενα:
Η άνοιξη της νηστείας ανέτειλε,
Το άνθος της μετανοίας άρχισε να ανοίγει.

Στη δυτική Εκκλησία η νηστεία αρχίζει με την «Τετάρτη των τεφρών». Οι στάχτες που χύνονται στα κεφάλια μας και σημαδεύουν τα μέτωπά μας, με όλα όσα αυτή η πράξη υποδηλώνει -μια αίσθηση θνητότητας και μετάνοιας- σίγουρα συνιστά ένα ουσιώδες τμήμα του όλου νοήματος της Σαρακοστής.
Η Μετάνοια όμως, η αλλαγή του νου, δεν είναι μόνο στάχτες, αλλά και ένα λουλούδι που ανοίγει.

πΖ – 2φΑ

Διανοητική μετριοφροσύνη

 

Σερ Στήβεν Ράνσιμαν
[Από παλαιότερη συνέντευξη του συγγραφέα της «Ιστορίας των Σταυροφοριών»]

- Πώς βλέπετε την Ορθοδοξία;

Έχω μεγάλο σεβασμό για τα χριστιανικά δόγματα, και κυρίως για την Ορθοδοξία, διότι μόνον η Ορθοδοξία αναγνωρίζει πως η θρησκεία είναι μυστήριο. Οι ρωμαιοκαθολικοί κι οι προτεστάντες θέλουν να τα εξηγήσουν όλα. Είναι άσκοπο να πιστεύεις σε μία θρησκεία, θεωρώντας ότι αυτή η θρησκεία θα σε βοηθήσει να τα καταλάβεις όλα. Ο σκοπός της θρησκείας είναι ακριβώς για να μας βοηθάει να κατανοήσουμε το γεγονός ότι δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε όλα.
Νομίζω πως η Ορθοδοξία συντηρεί αυτό το πολύτιμο αίσθημα του μυστηρίου.

- Μα, χρειαζόμαστε το μυστήριο;

Το χρειαζόμαστε, χρειαζόμαστε αυτήν τη γνώση που λέει πως στο σύμπαν υπάρχουν πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούμε να κατανοήσουμε. Χρειαζόμαστε την διανοητική μετριοφροσύνη, κι αυτή απουσιάζει, ειδικά μεταξύ των Δυτικών Εκκλησιαστικών ανδρών.

- Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι αρκετοί άγιοι άσκησαν πολιτική;

Όλοι όσοι επηρεάζουν άλλους ανθρώπους ασκούν πολιτική, και είναι πολιτικοί. Πολιτική σημαίνει να προσπαθείς να οργανώσεις την Πόλιν με ένα νέο τρόπο σκέψης. Οι άγιοι είναι πολιτικοί.
Ποτέ δεν πίστεψα ότι μπορείς να διαχωρίσεις την πίστη προς τους Αγίους από τη διανόηση.
Επιστρέφω σε όσα είπα για τις εκκλησίες.
Από τη στιγμή που προσπαθείς να εξηγήσεις τα πάντα, καταστρέφεις ουσιαστικά αυτό που θα έπρεπε να αποτελεί την ανθρώπινη διαίσθηση, αυτή που συνδέει τη διανόηση με τους αγίους και την αίσθηση του Θεού.

- Πώς βλέπετε τις άλλες εκκλησίες;

Η ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν πάντα και πολιτικό ίδρυμα, εκτός από θρησκευτικό, και πάντα ενδιαφερόταν για τον νόμο. Πρέπει να θυμόμαστε πως, όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε στη Δύση και ήρθαν τα βαρβαρικά βασίλεια, οι Ρωμαίοι άρχοντες χάθηκαν, αλλά οι εκκλησιαστικοί άνδρες παρέμειναν κι ήταν κι οι μόνοι με ρωμαϊκή μόρφωση. Οπότε, αυτοί χρησιμοποιήθηκαν από τους βάρβαρους βασιλείς για να εφαρμόσουν τον νόμο.

Έτσι, η Δυτική Εκκλησία «ανακατεύτηκε» με τον νόμο. Τον βλέπεις τον νόμο στη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία: θέλει να είναι όλα νομικά κατοχυρωμένα. Στο Βυζάντιο -και είναι ενδιαφέρον πώς μετά την τουρκική κατάκτηση τα υποστρώματα παραμένουν- η Εκκλησία ενδιαφέρεται μόνον για τον Κανόνα, τον νόμο των γραφών. Δεν έχει την επιθυμία να καθορίσει τα πάντα. Στις δυτικές Εκκλησίες που αποσχίστηκαν από τη ρωμαιοκαθολική, η ανάγκη του νόμου, του απόλυτου καθορισμού, έχει κληρονομηθεί.

Έχει πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς -και μελετώ εδώ και καιρό- τον διάλογο ανάμεσα στην Αγγλικανική Εκκλησία του 17ου αιώνα και την Ορθόδοξη. Οι Αγγλικανοί ήταν ιδιαίτερα ανάστατοι διότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι πίστευαν οι Ορθόδοξοι σχετικά με την μεταβολή του οίνου και του άρτου σε αίμα και σώμα. Οι Ορθόδοξοι έλεγαν «είναι μυστήριο, που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Πιστεύουμε ότι γίνεται, αλλά το πώς δεν το γνωρίζουμε».
Οι Αγγλικανοί -όπως κι οι ρωμαιοκαθολικοί- ήθελαν μια καθαρή εξήγηση. Αυτή είναι η τυπική διαφορά των Εκκλησιών και γι' αυτό ακριβώς αγαπώ τους Ορθοδόξους.

lifo
db – [2fA]