"Αφήγηση και Θεολογία"

Αφήγηση και Θεολογία

π. Ευάγγελος Γκανάς

    Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύχθηκε, κυρίως στον αγγλοσαξονικό χώρο, μια ιδιαίτερα γόνιμη ακαδημαϊκή συζήτηση για τη σχέση αφήγησης και θεολογίας. Το γεγονός πως ο Θεός ήρθε και εσκήνωσε εν ημίν μέσα από την ιστορία μιας συγκεκριμένης ανθρώπινης ζωής, της ζωής του Ιησού από τη Ναζαρέτ, γίνεται συνήθως αντιληπτό ως το κατεξοχήν ευτυχές παράδοξο. Θα ήταν όμως πιο συνεπές με το σύνολο της βιβλικής μαρτυρίας, αν δούμε την Ενσάρκωση ως τον τρόπο του Θεού να συναντά τους ανθρώπους και να σχετίζεται μαζί τους όπως αυτοί είναι, συναντώντας τους στη δική τους δηλαδή  κατάσταση, ως τα συγκεκριμένα όντα που ζουν μέσα στο χρόνο, που έχουν μια γέννηση και ένα τέλος, που οι ζωές τους συνιστούν με άλλα λόγια,  μιαν αφήγηση (story).
   
    Η έννοια της αφήγησης μάς βοηθά να μη χάνουμε από την οπτική μας τον έμφυτα πρακτικό χαρακτήρα των θεολογικών πεποιθήσεων. Οι πεποιθήσεις αυτές δεν αποσκοπούν στο να εικονίσουν περιγραφικά τον κόσμο. Η ευαγγελική αφήγηση μοιάζει περισσότερο με μια διήγηση που μας παρουσιάζει έναν τρόπο για να υπάρχουμε μέσα στον κόσμο. Οι αφηγήσεις δεν εξηγούν κάτι, όπως το κάνει μια θεωρία, αλλά εμπλέκουν κάθε αναγνώστη που στη συνέχεια ανάγεται σε ενεργό πρόσωπο, σε έναν  τρόπο ζωής. Η αφήγηση βοηθά δηλαδή τον άνθρωπο να σχετιστεί, να συναλλαχτεί και να αλλάξει τον κόσμο, αλλάζοντας τον εαυτό του.
    
     Υπό αυτή την έννοια κάθε ιστορία μάς αφορά και μια ιστορία είναι γόνιμη, ακριβώς όταν χτυπά μια ιδιαίτερη χορδή αλήθειας που ενυπάρχει μέσα μας. Οι αφηγήσεις δεν παρουσιάζουν ένα νόημα, αλλά μάλλον το νόημα ενσωματώνεται στην ίδια τη δομή και τη μορφή της αφήγησης. Οι πεποιθήσεις των χριστιανών δεν περιέχονται τόσο σε κάποιες δογματικές προτάσεις, αλλά συνιστούν τη ζώσα εκείνη πραγματικότητα που δίνει μορφή σε συγκεκριμένους ανθρώπινους βίους, σε πραγματικές ανθρώπινες κοινότητες. Υπ’ αυτή την έννοια, η μόνη αξιόπιστη κριτική εξέταση των χριστιανικών πεποιθήσεων, έχει ως σημείο εκκίνησης την εστίαση σε βιωμένες ζωές. Γιατί η αλήθεια που φέρει εντός της κάθε αφήγηση, εξαρτάται από το είδος των ανθρώπων που διαμορφώνει.

     H οικειοποίηση μιας γενικής αφήγησης, μιας μετα-αφήγησης όπως ονομάζεται στις σχετικές αναλύσεις, η διαμόρφωσή μας σύμφωνα με αυτήν, προϋποθέτει την ικανότητα να εγγράψουμε τη δική μας προσωπική ιστορία εντός του πλαισίου αυτής της ευρύτερης αφήγησης, καθώς αυτή εκδιπλώνεται σταδιακά μέσα στο χρόνο. Κάθε ιστορία πρέπει να ξυπνά μέσα στον αναγνώστη τα ερωτήματα «Τι θα συμβεί μετά; Πώς θα ολοκληρωθεί η ιστορία; Ποια θα είναι η τύχη του κάθε ήρωα;» Η αφήγηση με αυτό τον τρόπο αναδεικνύει τον βαθιά ενδεχομενικό, ανοικτό χαρακτήρα κάθε ανθρώπινης ζωής, το μη αναγκαίο της ανθρώπινης πράξης, το περίγραμμα της ανθρώπινης ελευθερίες μέσα σε ένα σύμπαν που μοιάζει βαθιά ντετερμινιστικό. 
    
      Η αλληλοδιαπλοκή λογοτεχνίας και θεολογίας εδράζεται έτσι στο γεγονός, πως η ανάγνωση μιας ιστορίας αποτελεί, αυτή καθαυτή, μια μορφή ηθικής εκπαίδευσης. Μέσω της ανάγνωσης, ο αναγνώστης αποκτά σε ένα βαθμό, τη δυνατότητα να ψηλαφίσει τις εμπειρίες των λογοτεχνικών ηρώων, χωρίς να τις έχει κάνει ακόμα μέρος της δικής του προσωπικής ζωής. Με άλλα λόγια, η αφήγηση μάς δίνει τη δυνατότητα να ζήσουμε περισσότερες ζωές μέσα σε μια κι αυτό όχι προς χάριν της ικανοποίησης της ακόρεστης επιθυμίας για εμπειρίες που χαρακτηρίζει τον μετανεωτερικό άνθρωπο, αλλά χάριν της παραδοσιακής προοπτικής που θεωρούσε πως ο χαρακτήρας διαμορφώνεται εξασκώντας τις αρετές και γνωρίζοντας τις συνέπειες των παθών,  μαθητεύοντας δηλαδή μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση υποδειγματικών βίων.
    
       Μια πνευματική παράδοση παραμένει ζωντανή στο βαθμό που το παρελθόν διανοίγει δυνατότητες για το παρόν και το μέλλον, στο βαθμό δηλαδή που η διέπουσα αφήγηση της κοινότητας δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, στο βαθμό που ο ακροατής της αφήγησης μπορεί και οφείλει, αν θέλει να είναι γνήσιος φορέας της παράδοσης, να εγγράψει τη δική του ιστορία, τον προσωπικό του βίο, στη γενικότερη αφήγηση, να αντλήσει νόημα από αυτήν και να οδηγηθεί σε ένα τέλος, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, να δώσει δηλαδή στη ζωή του ένα σκοπό, ώστε στο τέλος της με τη χρονική πια έννοια του όρου, να μπορεί να φέρει έκτυπη την εικόνα μιας ολοκλήρωσης.

 π. Ευάγγελος Γκανάς, Μάιος 2011        
“Παπαδιαμάντης και Ορθοδοξία”: από τον μύθο στη μαρτυρία. 

Share