"Δράμα και Τραγωδία "

-  Φώτης Σχοινάς "Περί του τραγικού"

Στήν τραγωδία δέν ὑπάρχει σωτηρία, τοὐλάχιστον μέ τή χριστιανική ἐκδοχή της.
Τό κακό δέν ὑπερβαίνεται.
Τουναντίον εἰσβάλλει καί ἐγκαθιδρύεται κυριαρχικά μέσα στόν κόσμο.
Στήν τραγωδία οἱ πύλες τῆς Κολάσεως εἶναι ὀρθάνοιχτες γράφει ὁ Τζώρτζ Στάϊνερ.
Ἀμετακίνητο κέντρο τῆς τραγωδίας εἶναι κατά τόν Αἰμ. Χουρμούζιο ἡ ἀπελπισία τοῦ ἀνθρώπου πρός ὅ,τι τόν ὑπερβαίνει καί περιορίζει τήν ἐλευθερία του, ἡ ἀδυναμία του νά κατισχύσει στήν ἀδυσώπητη μοῖρα του.
Ἡ ἀνταρσία του νά θραύσει τό σιδερένιο κλοιό τῆς ἄτεγκτης Εἱμαρμένης δέν ἔχει καμμία προοπτική ἐπιτυχίας. Ἡ συντριβή εἶναι κάτι παραπάνω ἀπό ἀναμενόμενη καί βέβαιη.
Ἀλλά, ἄν δέν ὑπάρχει σωτηρία στόν τραγικό κόσμο, ὑπάρχει κάθαρση, ὅπως λέγει ὁ Ἀριστοτέλης.

Κάθαρση βέβαια ὄχι τῶν τραγικῶν παθημάτων τοῦ τραγικοῦ ἥρωα, ἀλλά τῆς ψυχῆς τοῦ θεατῆ ἀπό τά τραγικά συναισθήματα πού προκαλοῦνται ἀπό τά παθήματα τοῦ τραγικοῦ ἥρωα (θεωρῶ πώς στό περίφημο ἀριστοτελικό χωρίο “δι᾿ ἐλέου καί φόβου περαίνουσα τήν τῶν τοιούτων παθημάτων τήν κάθαρσιν”(Ποιητική 1449 b 25) ἡ γενική “τῶν παθημάτων” εἶναι γενική ἀντικειμενική καί ὄχι ὑποκειμενική· ἑπομένως καθαίρεται ἡ ψυχή τῶν θεατῶν ἀπό τά παθήματα καί ὄχι αὐτά ταῦτα τά παθήματα). 
Καί ἡ ἐπιζητούμενη κάθαρση εἶναι ἀπότοκη τῆς συναισθηματικῆς ταύτισης τοῦ θεατῆ μέ τά παθήματα τῶν τραγικῶν ἡρώων.
Ὁ ἔλεος καί ὁ φόβος ἐγείρονται ἀπό τή μέθεξη τοῦ θεατῆ στά δρώμενα.
Ἡ τραγική μοῖρα τοῦ ἥρωα εἶναι, δυνητικά τοὐλάχιστον, καί δική του μοῖρα.

Ὁ Χριστιανισμός στή βαθύτερη οὐσία του εἶναι ἀντιτραγικός.
Ἡ ἄκρα φιλανθρωπία τοῦ ἐσταυρωμένου Κυρίου τῆς δόξης συγχωρεῖ πᾶσα ἠθική νόσο καί παράβαση τοῦ θείου νόμου.
Βέβαια κάθε πάθος, ὡς “ἀλλόκοτος καί δύσερως ἔρως” (Γρηγόριος Παλαμᾶς) συνιστᾶ ἀνταρσία κατά τοῦ Θεοῦ καί προδοσία τῆς ἐσταυρωμένης ἀγάπης του.
Ἄρα κάθε ἐφάμαρτο πάθος ἐνέχει τό τραγικό στοιχεῖο.
Ὅμως δέν ὑπάρχει καί δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει πάθος καί ἠθικό νόσημα, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά θεραπεύσει ὁ Χριστός (π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ).
Ἡ ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἐγγύηση καί προτύπωση τῆς ἀναστάσεως κάθε πιστοῦ, ἀποτελεῖ τόν ὁριστικό καί ἀνέκκλητο θρίαμβο πάνω στό κακό.
“Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καί γῆ καί τά καταχθόνια”
(Κανών τῆς Ἀναστάσεως).

Τό τραγικό στοιχεῖο στόν Χριστιανισμό ὑπάρχει μόνο στό χῶρο τῆς Κολάσεως, αὐτοῦ τοῦ ἀνιάτου – οἰκειοθελῶς ἀνιάτου – τραύματος τῆς δημιουργίας.
Εἶναι ἐπίσης χαρακτηριστικό ὅτι γιά  τό πάθος καί τό θάνατο τοῦ Χριστοῦ νομιμοποιούμαστε   νά μιλᾶμε γιά Θεῖο Δράμα, οὐδόλως ὅμως γιά Θεία Τραγωδία.

antifono – [2fA]

Share