"Το βαλς των βυζαντινών "

 

-  ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ

Υπό το όνομα του Πατριάρχου Γερμανού του Α΄(730) είναι γνωστά τα Μεγαλυνάρια της Θ΄ ωδής της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου).
Έχουν αλφαβητική ακροστιχίδα και ψάλλονται σε γ΄ ήχο.
Ο στίχος είναι δημώδης τροχαϊκός επτασύλλαβος οξύτονος με έναν ακόμα δεσπόζοντα τόνο στην τρίτη συλλαβή. Ο στίχος αυτός κατέστη προσφιλής στους βυζαντινούς υμνογράφους και χρησιμοποιήθηκε σε διαφόρους λειτουργικούς ύμνους και μη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η στιχουργική μορφή διατηρείται όμοια και απαράλλακτη στη νεοελληνική ποίηση, τόσο στη δημώδη όσο και στην έντεχνη
(Φεγγαράκι μου λαμπρό, Σήμερα γάμος γίνεται).

Εξ απόψεως μουσικής, ο ρυθμός που χαρακτηρίζει αυτό το μέλος είναι ο εξάσημος δακτυλικός.
Λόγω του επίσημου χαρακτήρα που απέκτησε ο ρυθμός αυτός, χρησιμοποιήθηκε από τον λαό σε επίσημες και εξαιρετικές εκδηλώσεις. Τα «Άκτα» και οι «Επευφημίαι» των Βυζαντινών αυτοκρατόρων ανήκουν σε αυτό το ρυθμομελωδικό σχήμα, τα λεγόμενα και «ιαμβία» π.χ.
Άγιε Τρισάγιε - τους Δεσπότας φύλαττε
τας Αυγούστας φύλαττε - τα Πορφυρογέννητα.
Ο Θεός ο Άγιος - τους νεονύμφους φύλαξον
Πνεύμα το Πανάγιον - τους συμπεθέρους φύλαξον.

Οι γάμοι των βυζαντινών αυτοκρατόρων με δυτικές δυναστείες και οι επαφές με τη δύση, έγιναν αιτία πολιτισμικών επιδράσεων και ανταλλαγών.
Αυτή την πολιτισμική όσμωση ενέτειναν και οι βυζαντινές πορφυρογέννητες, οι οποίες έπαιρναν μαζί με τα πολύτιμα δώρα και μια συνοδεία ανθρώπων μεταξύ των οποίων και μουσικούς.
Το προξενιό μεταξύ της Πριγκίπισσας Θεοφανούς (θυγατέρας του Αυτοκράτορα Ρωμανού και της Θεοφανούς, αδελφής του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου) και του γιου του Γερμανού Αυτοκράτορα Όθωνα του Α΄, ο οποίος ονομάζονταν Όθωνας ο Β΄, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Έτσι μεταφέρθηκε η μουσική αυτών των εφυμνίων και ιαμβίων και έγινε η ακουστική ιδέα για το λεγόμενο «βαλς» της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής.
Μεγάλοι συνθέτες, όπως π.χ. ο Στράους, συνέθεσαν με βάση αυτόν τον ρυθμό που διαχρονικά, θεωρείται από τους πιο λαμπρούς ευρωπαϊκούς χορούς.
Πρόκειται για ένα ακόμα δάνειο προς την δύση, τα ίχνη του οποίου χάνονται στα βυζαντινά χρόνια και στις πολιτισμικές επαφές των δύο κόσμων.

- Οι μοναχές της Ορμύλιας Χαλκιδικής, αποδίδουν αριστοτεχνικώς το μέλος των μεγαλυναρίων:

ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΥΠΑΠΑΝΤΗΝ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Ακατάληπτον εστίν - το τελούμενον εν σοί
και αγγέλοις και βροτείς, - μητροπάρθενε αγνή.
Αγκαλίζεται χερσίν - ο πρεσβύτης Συμεών
τον του νόμου ποιητήν - και δεσπότην του παντός.
Βουληθείς ο πλαστουργός, - ίνα σώση τον Αδάμ,
μήτραν ώκησε την σήν - της παρθένοου και αγνής.
Γένος άπαν των βροτών - μακαρίζει σε, αγνή,
και δοξάζει σε πιστώς - ως μητέρα του Θεού.
Δεύτε ίδετε Χριστόν - τον δεσπότην του παντός,
ον βαστάζει Συμεών - σήμερον εν τω ναώ.
Επιβλέπεις προς την γην - και ποιείς τρέμειν αυτήν
και πώς γέρων κεκμηκώς - σε κατέχει εν χερσί;
Ζήσας έτι Συμεών, - έως είδε τον Χριστόν,
και εβόα προς αυτόν - νύν απόλυσιν ζητείς.
Η λαβίς η μυστική, - η τον άνθρακα Χριστόν
συλλαβούσα εν γαστρί, - σύ υπάρχεις Μαριάμ.
Θέλων ανηνθρώπισας - ο προάναρχος Θεός
και ναώ προσφέρεσαι - τεσσερακονθήμερος.
Κατελθόντ' εξ ουρανού - τον δεσπότην του παντός
υπεδέξατο αυτόν - Συμεών ο ιερεύς.
Λάμπρυνόν μου την ψυχήν - και το φως το αισθητόν,
όπως ίδω καθαρώς - και κηρύξω σε Θεόν.
Μητροπάρθενε αγνή, - τι προσφέρεις τω ναώ
νέον βρέφος αποδούσ' - εν αγκάλαις Συμεών;
Νύν απόλυσιν ζητώ - από σού του πλαστουργού,
ότι ειδόν σε, Χριστέ, - το σωτήριόν μου φως.
Ον οι άνω λειτουργοί - τρόμω λιτανεύουσι,
κάτω νυν ο Συμεών - αγκαλίζεται χερσίν.
Η τη φύσει μεν μονάς, - τοίς προσώποις δε τριάς
φύλαττε τους δούλους σου, - τους πιστεύοντας εις σε.
Θεοτόκε η ελπίς - πάντων των Χριστιανών,
σκέπε, φρούρει, φύλαττε - τους ελπίζοντας εις σε.

[Εικόνα, Μικρογραφία σε χειρόγραφο: "Τελετή γάμου",
«Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη», Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη]

newsnow – 2φΑ

Share