"Και τι είναι αλήθεια; "

π. Πάβελ Φλορένσκι  -  Και τι είναι αλήθεια;

-  Απόσπασμα από τη Δεύτερη Επιστολή (η Αμφιβολία) του βιβλίου
"Στύλος και Εδραίωμα της Αληθείας": ένα δοκίμιο για την
ορθόδοξη αντίληψη της θεοδικίας, σε δώδεκα επιστολές" (1914)

----------

Στο ερώτημα τι είναι αλήθεια, σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξεως σε διάφορες γλώσσες, ο π. Πάβελ Φλορένσκι αναλύει εκτενώς τις βασικές απαντήσεις:

1. Η Ρωσική απάντηση: η ζωντανή ύπαρξη (istina)

2. Η Ελληνική απάντηση: η αλησμόνητη ύπαρξη (α-λήθε-ια)

3. Η Λατινική απάντηση: η έννομη ύπαρξη (veritas)

4. Η Εβραϊκή απάντηση: η αξιόπιστη ύπαρξη (אמת,’emet)

και συνεχίζει:

5. Το σήμα των τεσσάρων

Αυτές οι τέσσερεις αποχρώσεις της έννοιας της αλήθειας, που επισημάναμε, μπορούν να συνδυαστούν ανά δυο ως εξής: η ρωσική "istina" και η εβραϊκή "emet" αναφέρονται κυρίως στο θείο περιεχόμενο της Αλήθειας, ενώ η ελληνική "αλήθεια" ως και η λατινική "veritas" παραπέμπουν στην ανθρώπινη μορφή της.

Από την άλλη πλευρά, η ρωσική και η ελληνική έννοια έχουν περισσότερο φιλοσοφική διάσταση, ενώ η λατινική και η εβραϊκή έννοια μια διάσταση κυρίως κοινωνιολογική.

Στη ρωσική και την ελληνική αντίληψη η έννοια Αλήθεια σχετίζεται άμεσα με τον καθένα άνθρωπο, ενώ για τους Ρωμαίους και τους Εβραίους διαμεσολαβείται από την κοινωνία.

Η Αλήθεια, μου αποκαλύπτεται ως αλήθεια όταν την ενστερνίζομαι

«Και τι είναι αλήθεια;», ρώτησε ο Πιλάτος (βλ. Ιωάν., 18:38). 

Δεν έλαβε απάντηση, διότι η ερώτησή του ήταν ρητορική.  

Η Ζωντανή Απάντηση στεκόταν μπροστά του, αλλά ο Πιλάτος δεν είδε την ειλικρίνεια της Αλήθειας. 

Αλλά ας υποθέσουμε ότι ο Κύριος απάντησε στο Ρωμαίο εισαγγελέα, όχι μόνο με την εκκωφαντική σιωπή, λέγοντάς του γαλήνια: «Εγώ είμαι η Αλήθεια».  

Ακόμα και τότε λοιπόν, ο Πιλάτος θα είχε μείνει χωρίς απάντηση, διότι για να απαντηθεί στο ερώτημά του, θα έπρεπε να γνωρίζει πώς να αναγνωρίζει την Αλήθεια ως αλήθεια και να πείθεται για τη γνησιότητά της.

Αυτή η γνώση έλειπε από τον Πιλάτο, όπως λείπει κι από όλη την ανθρωπότητα. 

Είναι η γνώση των προϋποθέσεων της βεβαιότητας.

Τι είναι βεβαιότητα; 
Είναι η ανακάλυψη του κύριου χαρακτηριστικού της αλήθειας, η αναγνώριση εκείνου του χαρακτηριστικού της αλήθειας, με το οποίο διαφοροποιείται από την αναλήθεια. 

Ψυχολογικά, αυτή η αναγνώριση εκφράζεται ως μακάρια ευλογία, ως η ικανοποίηση της δίψας για την αλήθεια.
«Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς» (Ιωάν. 8:32).

Από τι θα μας ελευθερώσει; Από κάθε αμαρτία (βλ. Ιωάν. 8:34), από ό, τι είναι αναληθές (σε κάθε τομέα της γνώσης), από κάθε τι που δεν είναι σύμφωνο με την αλήθεια.
«Βεβαιότητα», λέει ο αρχιμανδρίτης Σεραπίων Μασκίν (1854-1905), «είναι η αίσθηση της αλήθειας».

Η βεβαιότητα εμφανίζεται όταν παίρνουμε μια αναγκαία απόφανση και συνίσταται στον αποκλεισμό της υποψίας ότι η απόφανσή μας αυτή, μπορεί κάποια στιγμή ν’ αλλάξει.

Επομένως, βεβαιότητα είναι η πνευματική αίσθηση της αποδοχής ότι η απόφανση αυτή είναι αληθινή.

«Όταν λέμε κριτήριο αληθείας», λέει κάπου αλλού ο ίδιος ιερέας, «εννοούμε την κατάσταση του πνεύματος που κατέχεται από την αλήθεια, μια κατάσταση πληρότητας και χαράς, στην οποία δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία για το κατά πόσο η απόφανσή του είναι σύμφωνη με γνήσια πραγματικότητα.

Σε αυτή την κατάσταση φθάνει κανείς όταν μια απόφανσή του ικανοποιεί μια πρόταση που ονομάζεται μέτρο αληθείας ή κριτήριο αληθείας».

Το πρόβλημα της βεβαιότητας της αλήθειας ανάγεται στο πρόβλημα της εύρεσης ενός κριτηρίου.
Ολόκληρη η αποδεικτική δύναμη ενός συστήματος εστιάζεται, κατά κάποιον τρόπο, στην απάντηση σε αυτό το πρόβλημα.

Φθάνω να κατέχω την Αλήθεια, μέσα από μια πράξη της κρίσης μου. 

Μέσω της κρίσης μου, εγκολπώνομαι την αλήθεια. 

Η Αλήθεια μου αποκαλύπτεται ως αλήθεια, όταν την ενστερνίζομαι.

[συν. φ. - Απόφανση: κρίση (συμβουλευτική, γνωμοδοτική, θεωρητική) αρμόδιου  

 (οργάνου) για συγκεκριμένο θέμα, αποφαίνομαι, αποφαντικός]

antifono – [2fA]

Share