"H αλησμόνητη ύπαρξη "

π. Πάβελ Φλορένσκι  -  Και τι είναι αλήθεια;

-  Απόσπασμα από τη Δεύτερη Επιστολή (η Αμφιβολία) του βιβλίου
"Στύλος και Εδραίωμα της Αληθείας": ένα δοκίμιο για την
ορθόδοξη αντίληψη της θεοδικίας, σε δώδεκα επιστολές" (1914)

Η ελληνική απάντηση: η αλησμόνητη ύπαρξη

Η αρχαία ελληνική γλώσσα αναδεικνύει μια εντελώς άλλη όψη της αλήθειας. 

Τι εννοεί ως αλήθεια;
Η λέξη αλήθεια ή στην ιωνική μορφή της, αληθείη, όπως και τα παράγωγά της αληθής, αληθεύω, κ.ο.κ. αποτελούνται από το στερητικό α- και τη λέξη λήθος, ή λάθα στη δωρική διάλεκτο.

Αυτή η λέξη, από τη ρίζα λαθ-, έχει την ίδια ρίζα με το ρήμα λάθω (στην ιωνική λήθω) και λανθάνω (ξεφεύγω, ξεγλιστρώ, περνώ απαρατήρητος, μένω άγνωστος). 

Στη μέση φωνή, αυτό το ρήμα συνδέεται με την έννοια της απομνημόνευσης και σημαίνει «διέφυγε από τη μνήμη μου, λησμόνησα».

Με αυτή την ύστερη έννοια της ρίζας ­λαθ- συνδέονται η λήθη και η δωρική λαθοσύνη, η λησμοσύνη, και άλλες λέξεις όπως ληθήμων (αυτός που σε κάνει να ξεχνάς), ή λήθαργος (υπνηλία, νάρκη, η επιθυμία να βυθιστεί κανείς στη λησμονιά, να ξεχαστεί να ξεχάσει τον εαυτό του).

Η αρχαία ιδέα του θανάτου σαν μετάβαση σε μια απατηλή ύπαρξη, στην οποία κανείς ξεχνάει τον εαυτό του, δεν έχει τις αισθήσεις του και οπωσδήποτε λησμονεί όλα τα επίγεια πράγματα, συμβολίζεται στην εικόνα των Σκιών (των νεκρών), που πίνουν απ’ το υπόγειο ποτάμι Λήθη.

Η όμορφη εικόνα του «νερού της λησμονιάς» και μια ολόκληρη σειρά από εκφράσεις όπως μετά λήθης, λήθην έχειν, εν λήθη είναι τις, λήθην τινός ποιείσαι, λησμοσύνην θέσαι, λήθην ασκείν, κ.λπ., όλα αυτά δείχνουν ότι για τους Έλληνες η λήθη δεν αναφερόταν απλώς στην απουσία μνήμης, αλλά σε μια ιδιαίτερη πράξη απάλειψης της μνήμης από τη συνείδηση, στην εξάλειψη από τη συνείδηση ενός μέρους της πραγματικότητας, δηλαδή σε μια ενεργό πράξη λησμοσύνης, στη δύναμη του να λησμονείς. 

Αυτή η δύναμη είναι η δύναμη του χρόνου, που καταβροχθίζει τα πάντα.

Τα πάντα είναι ρευστά και πρόσκαιρα. Ο χρόνος είναι η μορφή ύπαρξης όλων όσων είναι, και η λέξη «ύπαρξη» εννοεί ύπαρξη έγχρονη, διότι ο χρόνος είναι η μορφή της ροής των φαινομένων.

«Τα πάντα ρει και ουδέν μένει», παραπονιόταν ο Ηράκλειτος. 

Τα πάντα ξεγλιστρούν και χάνονται από τη συνείδηση, τα πάντα λησμονιούνται. 

Ο Χρόνος παράγει όντως τα φαινόμενα, αλλά σαν τη μυθολογική εικόνα του, τον Κρόνο, καταβροχθίζει τα παιδιά του.

Η ίδια η ουσία της συνείδησης, της ζωής, κάθε πραγματικότητας, βρίσκεται στη ρευστότητά τους, στη ροή τους, δηλαδή σε μια συγκεκριμένη μεταφυσική λησμοσύνη. 

Η πιο πρωτότυπη φιλοσοφία των ημερών μας, η φιλοσοφία του Ανρί Μπεργκσόν για τον Χρόνο, είναι εξ ολοκλήρου κτισμένη πάνω σε αυτή την αδιαμφισβήτητη αλήθεια: 

την ιδέα της πραγματικότητας του χρόνου και της δύναμής του.

Όμως, παρά το αδυσώπητο του χρόνου, είναι αδύνατο να καταλαγιάσει ο πόθος μας γι’ αυτό που «μένει» και που παραμένει αλησμόνητο, γι’ αυτό που δεν είναι δυνατόν να λησμονηθεί, γι’ αυτό που δεν υποτάσσεται στη ροή του χρόνου. 

Αυτή η αλησμοσύνη είναι, για τους Έλληνες, η αλήθεια.

Αλήθεια, κατά την αντίληψη των Ελλήνων, είναι η α-λήθη, αυτό που αντιστέκεται στη ροή της λησμοσύνης, στα ρεύματα λήθης του αισθητού κόσμου. 

Είναι κάτι που υπερβαίνει το χρόνο, κάτι που δεν ρέει, αλλά μένει σταθερό, αιώνιο στη μνήμη μας. Αλήθεια είναι η αιώνια μνήμη κάποιας Συνείδησης. 

Αλήθεια είναι αυτό που αξίζει και μπορεί να μείνει στη μνήμη μας. 

Η μνήμη επιθυμεί να σταματήσει την κίνηση, να παγώσει την ακατάπαυστη ροή των φευγαλέων φαινομένων, να ορθώσει ένα φράγμα στο ρου του γίγνεσθαι. 

Έτσι λοιπόν, η αλησμόνητη ύπαρξη, την οποία  αναζητεί η συνείδηση, αυτή η αλήθεια, είναι η σταθερή ροή, η αμετάβλητη ροή, η ακίνητη δίνη της ύπαρξης.

Ο ίδιος ο αγώνας μας να μη λησμονήσουμε, αυτός ο πόθος μας για το αλησμόνητο, ξεπερνά  τον ορθολογικό νου. Όμως και ο ορθολογικός νους ποθεί αυτή την αυτο-αντίφαση. 

Εάν στην ουσία της, η έννοια της μνήμης ξεπερνά τον ορθολογικό νου, τότε η Μνήμη, στην υπέρτατη έκφρασή της, δηλαδή η Αλήθεια, υπερβαίνει εξίσου το ορθολογικώς σκέπτεσθαι.

Η Μνήμη-Μνημοσύνη είναι η μητέρα των Μουσών και σύντροφος του Απόλλωνα, της πνευματικής δημιουργίας, των πνευματικών δραστηριοτήτων της Ανθρωπότητας. 

Παρ’ όλα αυτά, οι αρχαίοι Έλληνες ζητούσαν από την Αλήθεια την ίδια ποιότητα, που υποδεικνύεται από τον Λόγο του Θεού στην Αγία Γραφή, διότι εκεί λέγεται ότι «η αλήθεια του Κυρίου μένει εις τον αιώνα» (Ψαλμ. 116:2) και ότι «εις γενεάς και γενεάν η αλήθειά Σου» (Ψαλμ. 118:90).

antifono – [2fA]

Share