"Η σαλάτα του Καίσαρα"

Γιώργος Ντόκος

Εξουσία και Θυσία

Στις 4 Ιουλίου του 1924, εκατόν πενήντα περίπου χρόνια μετά την Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας ο Caesar Gardini δημιούργησε την περίφημη σαλάτα του Καίσαρα. Πρόκειται για μια σαλάτα που αποτελείται από μαρούλι, κρουτόν, μπέικον και κοτόπουλο καθώς και μια σάλτσα που έχει βάση την μαγιονέζα με ελαιόλαδο και αρτύματα το σκόρδο και την αντζούγια.

Η σαλάτα του Καίσαρα είναι ίσως η πιο διάσημη σαλάτα, αλλά και αυτή που αν και έχει ως βάση της την μαγιονέζα, που θεωρείται ανθυγιεινή, ωστόσο συνεχίζει να βρίσκεται στα μενού των καλύτερων εστιατορίων.

Η σαλάτα του Καίσαρα δεν έχει άμεση σχέση με τον Ιούλιο Καίσαρα, ωστόσο έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την πορεία αυτού του ονόματος μέσα στην ιστορία καθώς και τις μορφές που αλλάζει η εξουσία.

Καίσαρας  ήταν επώνυμο του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα, του Ρωμαίου δικτάτορα.

Καίσαρας αρχικά σήμαινε "τριχωτός", που σημαίνει ότι οι Ιούλιοι Καίσαρες, ένα παρακλάδι του γένους των Ιουλίων, πιθανότατα να είχαν πλούσιο μαλλί, εναλλακτικά, παίρνοντας υπ' όψιν τη Ρωμαϊκή αίσθηση του χιούμορ, μπορεί οι Ιούλιοι Καίσαρες να ήταν φαλακροί.

Ο Καίσαρας παίρνει την εξουσία στη Ρώμη, ονομάζεται δικτάτορας για δέκα χρόνια, και μετά ισόβιος. Προβαίνει σε αρκετά φιλολαϊκά μέτρα και τριπλασιάζει τον αριθμό των μελών της Συγκλήτου, ούτως ώστε να εξασφαλίζει τη συναίνεσή της για όλα τα θέματα. Κάποιοι συγκλητικοί, όμως, που φοβούνταν τη δύναμή του με επικεφαλής το θετό γιο του, Βρούτο, τον δολοφονούν το 44 π.Χ.

Αργότερα η Σύγκλητος θα δώσει το όνομα της οικογένειάς του σε ένα μήνα του χρόνου, δηλαδή τον Ιούλιο.

Στη συνέχεια, ένας από τους διαδόχους του ο Οκταβιανός, επέλεξε να τονίσει την συγγένειά του με τον Καίσαρα με την χρήση του τίτλου του (Αυτοκράτωρ Καίσαρας) το ίδιο και ο διάδοχός του, ο θετός γιος του Τιβέριος.

Την εποχή του Τιβερίου γίνονται και οι γνωστές συζητήσεις μεταξύ Χριστού και Φαρισαίων: «Ἀπόδοτε οὖν τὰ τοῦ Καίσαρος Καίσαρι…».
Την ίδια εποχή επίσης ακούγεται μέσα στις αρένες και η προσφώνηση "Ave Caesar morituri te salutant" (Χαίρε Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν) όπως μαρτυρεί στους "βίους των Καισάρων" ο ιστορικός Σουητώνιος.

Επί Διοκλητιανού (284-305) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν συνήθως ο νεαρός συναυτοκράτορας. Στα Βυζαντινά χρόνια ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν στο διάδοχο του θρόνου.

Η γερμανική λέξη Κάιζερ είναι αυτοκρατορικός τίτλος εκ του λατινικού Καίσαρ (Caesar). Στον γερμανόφωνο χώρο η λέξη Κάιζερ ως τίτλος αποκτά έννοια για πρώτη φορά το έτος 800, αναφορικά με τον βασιλιά των Φράγκων Κάρολο τον Μέγα ή Καρλομάγνο και τη στέψη που έγινε από τον Πάπα Λέοντα Γ' τα Χριστούγεννα του 800 στην Ρώμη.

Η Ανατολική Αυτοκρατορία θα αντιδράσει μετά από κάποιους αιώνες με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (1081-1118), σύμφωνα με την οποία ο τίτλος του καίσαρα υποβαθμίστηκε και έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά από τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα.

Η Ζωή Παλαιολογίνα Μεγάλη Δούκισσα της Μόσχας, ήταν ανηψιά του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου ΙΑ' του Παλαιολόγου. Όταν πέθανε ο πατέρας της Θωμάς, ο Βησσαρίων την πάντρεψε με τον Ιβάν Γ' της Ρωσίας, παππού του Ιβάν του Δ΄ του Τρομερού. Η Ζωή έδωσε στη Ρωσία τα βυζαντινά έθιμα και στον Ιβάν τον τίτλο του Καίσαρα, στα σλαβικά Τσάρος. Τα αδέλφια της κινήθηκαν διαφορετικά, για να ζήσουν πουλούσαν τους τίτλους τους σε πρίγκιπες της Ευρώπης.

Για την ακρίβεια, η πραγματική ιστορία της σαλάτας του Καίσαρα είναι μάλλον ταπεινή σε σχέση με το μεγαλείο των Ρωμαϊκών εδεσμάτων.

Ο Ceasar (Καίσαρας) Cardini ήταν ένας Ιταλός σεφ, ο οποίος μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μετανάστευσε στις Η.Π.Α, όπου η οικογένεια Cardini άνοιξε ένα εστιατόριο - ζούσε στο Σαν Ντιέγκο, αλλά εργαζόταν και στη Τιχουάνα του Μεξικό, λόγω της ποταπαγόρευσης που ίσχυε τότε στην Αμερική.

Κατά την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης από το 1920 έως το 1933 στις ΗΠΑ, είχε κηρύχθηκε παράνομη με συνταγματική πρόνοια η παρασκευή, διακίνηση, εισαγωγή, εξαγωγή και πώληση αλκοολούχων ποτών. Το κίνημα της ποτοαπαγόρευσης είχε ξεκινήσει στις αρχές του 19ου αιώνα και ήδη ως το 1850 αρκετές πολιτείες, κυρίως του νότου, είχαν ψηφίσει νόμους που περιόριζαν ή απαγόρευαν τη διάθεση αλκοολούχων ποτών.

Η πρωτοβουλία αυτή ανήκε σε θρησκευτικές προτεσταντικές οργανώσεις, κυρίως του Μεθοδιστικού δόγματος. Πολλά ενθουσιαστικά-μεσσιανικά χριστιανικά κινήματα στην προσπάθειά τους να εγκαθιδρύσουν την Βασιλεία του Θεού στον επίγειο βίο οδηγήθηκαν σε πουριτανικές-ευσεβιστικές τακτικές, που με την σειρά τους έφεραν άλλες αντιδράσεις. 

Το κρασί απαγόρευαν τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και οι Αρτοτυρίτες, υπήρξε μια αίρεση που τελούσε την Λειτουργία, όχι με τον «ακάθαρτο» και «ακόλαστο» οίνο, αλλά με ψωμί και τυρί.

Δεν πέρασε μεγάλο διάστημα και η μαύρη αγορά άρχισε να ανθίζει, το έγκλημα να κινείται ανοδικά και οι οργανωμένες συμμορίες να ευημερούν και να κερδίζουν πολιτική επιρροή. Η μαφία αυτή την φορά, μια έκφραση ενός άκρατου φιλελευθερισμού που ζει στη σκιά ενός διεφθαρμένου κράτους, πήρε την εξουσία.

Οι παράνομοι διακινητές έγιναν λαϊκοί ήρωες, καθώς πρόσφεραν δουλειά σε περίοδο μεγάλης ανεργίας, όπως ήταν η εποχή της Μεγάλης Ύφεσης («Κραχ»).  Αργότερα μόνο, η αύξηση της εγκληματικότητας και της διαφθοράς άλλαξε τη διάθεση της κοινής γνώμης. Και η άρση της ποτοαπαγόρευσης σήμανε και τον περιορισμό του εγκλήματος.

Κατά την ιστορία, στις 4 Ιουλίου του 1924, Ημέρα Ανεξαρτησίας και εθνική γιορτή των Αμερικανών, το εστιατόριο της οικογένειας είχε τόσους πολλούς πελάτες, που τελείωσαν οι περισσότερες προμήθειες της κουζίνας. Έτσι, ανέλαβε δράση ο Caesar και με τα λιγοστά υλικά που είχαν περισσέψει δημιούργησε μία σαλάτα.

Την εποχή εκείνη της ποτοαπαγόρευσης, ήταν πολλοί οι μαγαζάτορες που προσπαθώντας να καμουφλάρουν το αλκοόλ, άρχισαν να δημιουργούν τα περίφημα κοκτέιλ. Με κάποιο τέτοιο περίεργο ανακάτεμα δημιούργησε και ο Caesar τη σαλάτα του. Εξάλλου στην πατρίδα του ήταν συνηθισμένο να συνδυάζει κανείς ανόμοια υλικά, όπως κρέας με αντζούγιες (=παστός γαύρος).

Αλλά εκείνη την εποχή του εγκλήματος, όταν έρχονται κάποιοι πολύ αργά στο μαγαζί σου και δεν έχεις να τους προσφέρεις τίποτα, σίγουρα πρέπει μαζί με όλη την τέχνη σου να επικαλεστείς και την βοήθεια του κάποιου αγίου, για να μη χάσεις τη δουλειά σου ή και τη ζωή σου.

Ο άγιος Καισάριος της Τερασίνα στην ακτή του Λάτζιο, ήταν δημοφιλής στον ιταλικό λαό και πολύ έπαιρναν το όνομά του. Το όνομα αυτού του Αγίου είχε και ο Caesar Gardini. Αυτό που κυρίως συγκινούσε ήταν ότι η ζωή του, η τιμή του στο παλιό Παλάτι του Ρωμαίου αυτοκράτορα, αλλά ακόμη και το όνομά του, αποτέλεσαν σύμβολο της θυσίας απέναντι σε οποιαδήποτε καταπιεστική εξουσία.

Ο άγιος Καισάριος καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Καρχηδόνας. Οι γονείς του, του έδωσαν το όνομα του Καίσαρα για να επιδείξουν την ευγνωμοσύνη και την αφοσίωσή τους, που ανακατένειμε τα αφρικανικά εδάφη.

Η οικογένεια προσηλυτίστηκε στον Χριστιανισμό εξαιτίας του παθιασμένου  κηρύγματος των αποστόλων του Ιησού. Μετά την εφηβεία του ο Καισάριος αποφασίζει να απαρνηθεί την περιουσία του, να αφιερωθεί στον Θεό και να φύγει για τη Ρώμη.

Το πλοίο ναυάγησε στην Τερασίνα και ο Καισάριος αποφάσισε να μείνει σε αυτή την περιοχή γοητευμένος από την ομορφιά της, αλλά πάνω απ’ όλα επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση το μεγάλο χάσμα μεταξύ πλούσιων και πτωχών. Αποφασίζει λοιπόν να αφοσιωθεί μαζί με τον φίλο και δάσκαλό του Ιουλιανό στους αναγκεμένους της περιοχής.

Τα ονόματα Ιουλιανός και Καισάριος μας παραπέμπουν στο όνομα του Ιούλιου Καίσαρα. Ίσως να μην ήταν τα πραγματικά ονόματα των αγίων, αλλά να δόθηκαν σε αυτούς για συμβολικούς λόγους.

Εκείνη την εποχή αυτοκράτορας ήταν ο Τραϊανός και στην περιοχή της Τερασίνα υπήρχε το έθιμο να θυσιάζεται ένας όμορφος νέος, ώστε να εξευμενίζονται οι Θεότητες. Ο Καισάριος έκανε μια ομιλία που άλλαξε για πάντα την νοοτροπία των Τερασινίων:

«Συμφορά θα έρθει στους πρίγκιπες και στην δημοκρατία, που χαροποιούνται από βασανιστήρια και τρέφονται από αίμα. Η ζωή είναι ιερή και μοναδική και δεν πρέπει να αφαιρείται ούτε στο όνομα ενός Θεού, ούτε της αγάπης, των χρημάτων και της δικαιοσύνης. Κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να σκοτώσει και να σκοτωθεί, επειδή κανένας Θεός δεν δώρισε τη ζωή, για να ζητηθεί στην συνέχεια στον ίδιο.

Όλοι οι ζωντανοί υπάρχοντες χωρίς καμία διάκριση αξίζουν σεβασμό και αξιοπρέπεια και είναι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του αληθινού Θεού της γης, ο οποίος κατέχει μια καρδιά ζωντανή και όχι μαρμάρινη, όπως το δικό σας άγαλμα του Απόλλωνα. Ο Θεός μου έχει αυτιά για να μπορεί να ακούει τον λαό του και δίνει προστασία και αιώνια ελευθερία».

Στη συνέχεια ο Καισάριος συλλήφθηκε, φυλακίσθηκε και ρίχθηκε στη θάλασσα μέσα σε ένα σάκο γεμάτο με πέτρες όπως και ο φίλος του Ιουλιανός. Ήταν σε ηλικία μεταξύ 18 και 22 ετών.

[Ο Βίος του Αγίου Καισαρίου της Τερασίνα, σε μετάφραση από τα Ιταλικά της Ελένης Πολυκρέτη].

Από το Aντίφωνο

[2fA]

Share