Πέρα από τη σκιά του φόβου

Η έννοια του φόβου που μας ακολουθεί σε κάθε βήμα στη ζωή μας, διακινείται από παράγοντες αστάθμητους, όπως είναι οι φυσικές καταστροφές, οι διαθέσεις των απέναντι μας, ακόμα και η άσκηση κάθε είδους εξουσίας μέσα στην οικογένεια, την κοινωνία, την εκπαίδευση ή την εργασία.

Αφού η επιθετικότητα με όλες τις μορφές της εμπλέκεται στο βασικό για τον άνθρωπο ένστικτο της αυτοσυντήρησης και οι προσπάθειες για επιβολή της θέλησης μας στους άλλους αποτελεί καθημερινή πρακτική, όλοι μας είμαστε κάποτε και αποδέκτες κάποιου βαθμού παρορμητικής ή προσχεδιασμένης βίας και των κινδύνων στους οποίους αυτή παραπέμπει.

Φόβος, είναι το συναίσθημα που γεννά η αντίληψη του κινδύνου.

Και η απλή απειλή μπορεί επίσης να προκαλέσει φόβο, αν προβάλλει μια άμεση προοπτική κινδύνου, ενώ στην περίπτωση που βιώνεται αόριστα, σαν πιθανότητα μόνο επικείμενων δυσμενών επιπτώσεων από κάποια γνωστή ή άγνωστη αιτία, μας προκαλεί το αίσθημα που ονομάζουμε άγχος

Η απειλή μπορεί ακόμα κατά περίπτωση, να κινητοποιήσει επιθετικά αισθήματα ή και μηχανισμούς κατάθλιψης.

Όταν συγκεκριμένα αντικείμενα ή καθημερινές καταστάσεις, μας εμπνέουν σταθερά φόβο, η χρονιότητα της μορφής του, ανταποκρίνεται στην έννοια της φοβίας. Τόσο οι φοβίες, όσο και η αντίστοιχη παρουσία του χρόνιου άγχους, χρησιμοποιούν σταθερούς παθολογικούς μηχανισμούς. 

Είναι γεγονός, πως στο σύνολο σχεδόν των ψυχικών διαταραχών, ο φόβος και το άγχος κατέχουν έναν κεντρικό εκλυτικό ρόλο και συνιστούν μέτρο νοσηρότητας, ενώ διάφοροι γνωστοί μηχανισμοί, όπως η απώθηση, η άρνηση και η εκλογίκευση, αναπτύσσονται αντισταθμιστικά, ώστε να συγκαλύπτουν την ύπαρξη τους. 

Η ψυχαναλυτική σχολή έχει δώσει το δικό της στίγμα στο θέμα της νοσηρότητας του φόβου, με τη διερεύνηση συγκρουσιακών μορφών φόβου, όπως αυτών της τιμωρίας, του θανάτου και του ευνουχισμού.

Στην απόλυτη έννοια της όμως, η ψυχική υγεία δεν περιλαμβάνει τον φόβο.

Ο φόβος αποτελεί πάντοτε μια ελλειμματική εκδήλωση, μια προσωπική έκφραση δυσανεξίας απέναντι στην επεμβατικότητα του περιβάλλοντος, μια τρωτότητα που σε ελεγχόμενα λογικά επίπεδα ενεργοποιεί τις κατάλληλες λειτουργίες του οργανισμού, για την καλύτερη αντιμετώπιση του κινδύνου.

Οπωσδήποτε, η σαφήνεια και η τεκμηρίωση που χαρακτηρίζουν τον επιστημονικό τρόπο διατύπωσης, δεν καλύπτουν σε βάθος τα θέματα των ψυχικών διεργασιών.
Εκεί που η παρατήρηση και η πειραματική επιβεβαίωση εξαντλούν τα όρια τους, η βιωματική προσέγγιση, μας παρέχει μια πιο φιλική πρόσβαση κατανόησης.

Τι κρύβεται λοιπόν κάτω από την ορατή και ελεγχόμενη επιφάνεια του ψυχισμού μας, σε σχέση με το δυσάρεστο μέχρι οδυνηρό αίσθημα του φόβου και τις εκδηλώσεις του;

Όλοι κάποτε το νοιώθουμε, αλλά μέχρι πού μπορεί να φθάσει αυτό;

Μια πρώτη και σημαντική αλήθεια μας αποκαλύπτεται, στη συνειδητοποίηση πως ο φόβος είναι η άλλη όψη της μοναξιάς.
Όσο πιο ερμητικά είμαστε περιχαρακωμένοι στον εαυτό μας, τόσο περισσότερο ευάλωτοι γινόμαστε. Ακόμα και η αίσθηση του εαυτού μας, αντιληπτή με την μορφή του εσωτερικού διαλόγου, μπορεί να απουσιάζει.

Στην πίσω πλευρά αυτής της ερήμωσης, φωλιάζει ο φόβος.

Αδράνεια βούλησης - μετέωρο συναίσθημα – μουδιασμένο λογικό…

Τι μπορεί να αναπτυχθεί σε έναν τόσο σκοτεινό και ψυχρό πυρήνα ψυχής, με τέτοιες συνθήκες στέρησης από ουσιαστική επικοινωνία;  

Άγχος, φόβος, κατάθλιψη ή επιθετικότητα, απελπισία, ενοχές και πανικός.

Οι διαβαθμίσεις των αποχρώσεων του φόβου είναι άπειρες, αλλά η κατεύθυνση τους κοινή σε όλους όσους πάσχουμε από εγκατεστημένες τραυματικές μαθήσεις και δεν διαθέτουμε αντίστοιχα σταθερά πνευματικά ερείσματα.

Στην κενότητα του ατομισμού μας, το παραμικρό εξωτερικό ερέθισμα, που εύλογα θα ερμηνευόταν σαν ενέργεια που θίγει τα κεκτημένα ή την εικόνα μας, μετατρέπεται σε σκιά φόβου.

Ο ορατός τότε ή άμεσα επικείμενος (πραγματικός) κίνδυνος, αντί να αντιμετωπιστεί με ηρεμία και σύνεση, εκλύει ανεξέλεγκτη αγωνία και ενστικτώδεις αντιδράσεις.

Και όταν ακόμα ο κίνδυνος αφήνει κάποια χρονικά περιθώρια πρόβλεψης της εξέλιξης του, ο φόβος μπορεί να αναπτυχθεί με τυφλή υπέρβαση της λογικής και να επεκταθεί αστραπιαία σε όλες τις πιθανότητες που θα τον παρασύρει η φαντασία μας.

Με το άρμα της φαντασίας που δεν γνωρίζει μέτρο, η αντικειμενική εκτίμηση του κινδύνου ξεφεύγει από τα όρια του πιθανού, σε μια καταδίωξη χωρίς έλεος. Μια επιπόλαιη ανησυχία, που αφήνεται να παρασυρθεί στους τροχούς της φαντασίας, μπορεί να μας οδηγήσει στα όρια της παράνοιας.

Ο μύθος της αυτάρκειας, η πίστη «στον άνθρωπο», ο ναρκισσιστικός μανδύας του υπερ-ανθρώπου, καταρρέουν μπροστά στον αυτοκαταστροφικά εξαπλούμενο φόβο, που η αδράνεια αρέσκεται να καλλιεργεί με μια μοναδικά μαζοχιστική εμμονή.

Όταν όλα γύρω φαντάζουν συνωμοτικά, η έλλειψη ελπίδας ωθεί τον ψυχισμό στην απόγνωση.

Η φαντασία που καλλιεργεί τον φόβο και τον διογκώνει, ταυτόχρονα τον μορφοποιεί. Έτσι η αίσθηση κινδύνου και απειλής, μετατρέπεται σε απόλυτο δέος απέναντι στην τρομακτική σχηματοποίηση του, που εύκολα αλώνει μια "ευάλωτη" προσωπικότητα, της δεσμεύει ακαριαία την ικανότητα ελεύθερης τοποθέτησης και της ανατρέπει την δυνατότητα σωστής εκτίμησης και ορθής αντιμετώπισης της απειλής.

Ακτίδα βοήθειας δεν αναμένεται από πουθενά, είμαστε παθητικά εγκλωβισμένοι στις διαθέσεις του θηριόμορφου Φόβου, που υποτάσσει το μέλλον μας με σκοπό την εκμηδένιση μας – η μοναξιά, η ανασφάλεια και η φαντασία, απαρτίζουν το δραματικό τρίπτυχο της πλασματικής παντοδυναμίας του.

Όμως, πρόκειται για παντοδυναμία ουσιαστικά πλασματική.

Όλος ο μηχανισμός του φόβου αναπτύσσεται στο κενό, λόγω ακριβώς της ύπαρξης του κενού.

Ό,τι φοβόμαστε στη θέα του κινδύνου, ανάγεται πιθανά στο άμεσο μέλλον, χωρίς να υπάρχει όμως, κανένα τετελεσμένο γεγονός, δίχως τίποτα να έχει ήδη συμβεί,.

Αυτό που νοιώθουμε σαν απειλή, δεν είναι τραύμα, πόνος, καταστροφή, απώλεια.
Είναι αποκλειστικά το κατάλληλο φόβητρο, στην ανοχύρωτη πολιτεία μας.

Η εισβολή του φόβου δεν παραπέμπει στη βεβαιότητα του θανάτου, παρά μόνο στην πιθανότητα του. Η ανέλπιδη πιθανότητα, είναι μια προοπτική που δεν την αντέχουμε, ενώ η αποδοχή της βεβαιότητας του θανάτου, θα μπορούσε να μας επαναφέρει τη δυνατότητα για νηφάλια στάθμιση της πορείας μας.

Την ώρα του κινδύνου, οι μηδενιστικές αντιλήψεις συστέλλονται στην καταμέτρηση των τελευταίων κόκκων εγωισμού. Είναι φανερό, πως όλο το σαθρό οικοδόμημα του φόβου, στηρίζεται στην άρνηση. Στην ολέθρια συνήθεια, να επενδύουμε τις αξίες της ζωής μας στη ρευστότητα του κόσμου.

Στη ρευστότητα της προσωρινότητας, της ανευθυνότητας και της ανελευθερίας.

Ουσιαστικά, στο κενό.

Άρνηση είναι η μη συναίνεση στο αγαθό και δειλία η έλλειψη γενναίου φρονήματος.

Κατάθλιψη είναι η αναίρεση της προσδοκίας και φόβος τελικά, η στέρηση της χαράς.

Το απόλυτο κενό επομένως, είναι η απουσία της έννοιας της Αγάπης.

Όλα, είναι θέμα επιλογών, απόφασης. Όχι τα του κόσμου. Τα του εαυτού.

Το ερώτημα σχετικά με τον φόβο, είναι μόνο ένα: Κενό ή πληρότητα;

Αν αποφασίσουμε να συγκαλύψουμε τη μοναξιά μας, τότε θα πρέπει να απελευθερώσουμε τις πνευματικές εφεδρείες μας, να κοινωνήσουμε προσωπικά, να γνωρίσουμε και να εμπιστευτούμε.

Να αποδεχτούμε και να μοιραστούμε.
Να διευρύνουμε τους ορίζοντες μας, με ελπίδα και προοπτική.

Μας συνθλίβει η αίσθηση της εχθρότητας και της ανταγωνιστικότητας που κυκλικά μας περιβάλλουν και που επιτείνουν την ψυχρότητα της καρδιάς μας;
Ας αποβάλλουμε πρώτα τη δική μας εχθρότητα, τη διεκδικητικότητα και την καχυποψία.
Ασφάλεια μας ας είναι μόνο η μέθεξη, που μας προτρέπει να ανοιχτούμε καρδιακά, να αξιολογήσουμε και να υπηρετήσουμε τη μοναδικότητα της προσφοράς.

Αντί να απαιτούμε και να παίρνουμε, να μάθουμε να δεχόμαστε και να ευχαριστούμε.
Εκείνος που γνωρίζει να δέχεται με ευχαριστία, ευχαριστείται και να προσφέρει.

Αν θέλουμε να ξεριζώσουμε για πάντα από τις σχέσεις μας, τις φθοροποιές δυνάμεις που υποθάλπουν η φαντασία, η ανασφάλεια και κυρίως η μοναξιά, θα πρέπει να γεμίσουμε τα αντίστοιχα κενά της ψυχής μας, με δυνάμεις δημιουργικές.

Όχι με μεγαλεπήβολα σχέδια και καλές προαιρέσεις, αλλά αυθόρμητα, άμεσα και απλά, να υψώνουμε το βλέμμα πέρα από τη σκιά του φόβου και όπως είμαστε, όπως κι αν είμαστε την κάθε στιγμή, να ενεργούμε επιβεβαιώνοντας την βουλητική θέση μας: 
«Ζω και αγαπώ – βιώνω πληρότητα!»  

Μ. Σ. Ψαράς

Έντυπη δημοσίευση, στην περιοδική έκδοση του Ι. Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μοσχάτου, «Αρχαγγέλων Λόγος» - Χειμώνας 2014, τεύχος 17ο.

Share