"Ψυχή: τρία καίρια σημεία "

-  π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος
[από ομιλία του με θέμα "Εξομολόγηση και Ψυχοθεραπεία", 2003]


….   Ποια είναι αυτά τα τρία σημεία, τα καίρια, τα θεολογικά -
Μίλησαν πολλοί πατέρες της Εκκλησίας μας, επέλεξα ελάχιστα κομμάτια και περικοπές -να μην σας κουράζω- στις κορυφαίες εκφράσεις τους. 

- Πρώτο θεολογικό σημείο:
Γράφει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς κάτι καταπληκτικό, ότι η ψυχή του ανθρώπου έχει ουσία και ενέργεια. Μην μπλέκεστε με τις ορολογίες.
Ενέργεια είναι ό,τι βλέπουμε να εκφράζεται: τα αισθήματα, τα συναισθήματα είναι ενεργήματα της ουσίας που δεν την προσεγγίζουμε, μια ουσία που δεν μπορούμε να την προσεγγίσουμε.
Ενέργεια είναι όλα αυτά με τα οποία εκφέρεται η συμπεριφορά μας.
Ουσία και ενέργεια.

Λέει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, η ψυχή των ζώων (προσέξτε, λέει ότι τα ζώα έχουν ψυχή, αλλά τι ψυχή) είναι η ζωή του σώματός τους.
Δεν υπάρχει όμως ουσία της ψυχής, είναι μόνο ενέργεια.
Πεινούν, πηδούν, χορεύουν, γιατί δεν έχουν τίποτα άλλο εκτός από τα ενεργούμενα μέσω του σώματος, γι' αυτό και όταν διαλύεται το σώμα, συνδιαλύεται και αυτή η ενέργεια μαζί.
Είναι μια ενέργεια αυτό. Το λέει και η Αγία Γραφή.
Λέει «το αίμα του ζώου ψυχή αυτού εστί».
Δεν είναι αυτή η ψυχή που λέμε εμείς, η κατ' εικόνα, αλλά είναι μια ενέργεια. 
Άρα βλέπετε, έχουμε ουσία και ενέργεια στην ψυχή μας.

Μόνο ο άνθρωπος έχει την ουσία. Τα ενεργήματα είναι κάποιες κινήσεις ζωικές.
Δεν είναι μόνο σάρκα το ζώο, έχει μία κίνηση, ο Δημιουργός την έδωσε, αλλά είναι μόνο ενέργειες, όχι ουσία.
Λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «η ψυχή του ανθρώπου κινείται, είναι θρεπτική και αυξητική».
(Αυξάνει, κινείται, θρέφεται, αυτό είναι η ενέργεια της ψυχής).
Είναι λέει και «ορμητική».
Βλέπετε τα ζώα είναι ορμητικά (έχουν και ορμές) και αυτό είναι ενέργεια, αλλά είναι λέει και λογική, έλλογος· πάνω στην ψυχή έρχεται και εγκαθιδρύεται η Χάρις του Θεού.
Αυτή είναι η ουσία του Θεού.

Τα ζώα έχουν το αυξητικό, έχουν το ορμητικό, αλλά δεν έχουν το έλλογο, γι' αυτό λέει πάρα πολύ ωραία ο Βασίλειος Καισαρείας, που έγραψε μία δική του «Εξαήμερο» (λέω δική του «Εξαήμερο», γιατί και άλλοι έγραψαν «Εξαήμερο»): «επειδή τα ζώα δεν έχουν αυτήν την ουσία της ψυχής, ο Θεός αναπλήρωσε την έλλειψη του λογικού με την υπεροχή των αισθητηρίων».
Βλέπετε, τα ζώα πηδάνε πιο πολύ από εμάς, τρέχουν πιο γρήγορα από εμάς, κάνουν πράγματα που δεν τα κάνουμε εμείς, γιατί δεν έχουν αυτήν την ουσία της ψυχής, όπου εδράζεται το λογικό, και είναι μόνο το ορμητικό και το θρεπτικό.
Αν αγνοήσω την ουσία της ψυχής, όλα τ' άλλα τι είναι;
Ζωώδεις εκφράσεις: θυμός, νεύρα, ταχύτητα, αγωνία, πεινώ, δεν πεινώ, έχω ανάγκες.
- Αν βγάλω την ουσία που την ξέρει μόνο η Εκκλησία, η οποία έδωσε ορισμό, για ποια ψυχή ομιλώ;
Αν δεν ξέρω αυτό το σημείο διακρίσεως ουσίας και ενέργειας της ψυχής του Παλαμά, του Βασιλείου Καισαρείας, του Γρηγορίου Θεολόγου και του  Μαξίμου, τότε πώς προσεγγίζω την ψυχή;

Θα δούμε  σε λίγο -μερικά παραδείγματα θα δώσω- ότι όλες οι ψυχοθεραπευτικές μεθοδολογίες αγνοούν το λογικό μέρος της ψυχής και κινούνται στο πώς θα χαλιναγωγήσουν ή και θα ερεθίσουν τα ένστικτα σαν θεραπευτική μεθοδολογία. Αλλά τους λείπει η ουσία του πράγματος.
Πώς μπορεί λοιπόν να γιατρέψουν την ψυχή όλη, αφού δεν ξέρουν ότι η ψυχή είναι ουσία και ενέργεια και λένε ότι είναι μόνο ενέργεια;
Πιστεύω αυτό να το καταλάβατε.

- Δεύτερο θεολογικό σημείο: Δεύτερος ορισμός, και αυτός πολύ απαραίτητος. Έρχεται από το κάλλος της θεολογίας του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού.
Θα σας το πω με ένα απλό σχήμα.
Λέει, καθετί και φυσικά ο άνθρωπος (που έλαβε την ύπαρξη -το είναι- ενώ δεν ήταν τίποτε -από το μη είναι-), κινείται.
Επειδή τον έφτιαξε μία αιτία και κινείται.
Ο άνθρωπος έτσι φτιάχτηκε από τον Θεό, κινείται γιατί φτιάχτηκε από τον Θεό· κινείται, είναι σε μια συνεχή κίνηση.
Αυτή  η κίνηση είναι φτιαγμένη από το Θεό για να πηγαίνει τον άνθρωπο στον Θεό. 

Γι' αυτό γίνεται η κίνηση.
Είναι μια κίνηση πάντοτε αναγωγική, προς τα πάνω και συνέχεια κινείται ο άνθρωπος προς τον Θεό, μέχρις ότου καταλήξει μέσα στον Θεό (όπου, λέει ο μεγάλος θεολόγος Μάξιμος ο Ομολογητής, εκεί  φτάνει σε μία κατάσταση όπου φαίνεται ότι παύει, αλλά δεν παύει).

Ο Θεός είναι ατελείωτος, είναι αιώνιος.
Δεν λέει ο Απόστολος Παύλος «από δόξα εις δόξαν»;
Αλλά κάπου αναπαύεται στον Θεό. Που τι σημαίνει;
Έγινε άτρεπτος άνθρωπος πια. 
Ενώ βλέπετε, κινούμεθα προς τον Θεό (αλλά αμαρτάνουμε λίγο από δω, λίγο από κει), μας έρχονται λογισμοί, υποκύπτουμε στους λογισμούς, αλλά κινούμεθα προς τον Θεό και η θεραπευτική της Εκκλησίας μας είναι να κινηθούμε προς τον Θεό.
Η Εκκλησία μας, μας βάζει να κινηθούμε: προσευχήσου, κάνε μετάνοια, βάλε το είναι σου, η Λειτουργία, να κινηθείς σ' Αυτόν.
Και εμείς πέφτουμε.
Ανάπαυση στο Θεό σημαίνει πια μια ακινησία που δεν είναι ακινησία, γίνεται ο άνθρωπος άτρεπτος, η ψυχή του πια κινείται και πάλι κινείται.
Πού να σταματήσει; Μέσα στο αιώνιο; Μέσα στο απέραντο;
Μέσα στο ατέλειωτο; Να λοιπόν κάτι σπουδαίο.
Η κίνηση της ψυχής προς το Δημιουργό της ως θεραπευτική τομή.
Αγνοώντας την κίνηση αυτή, πώς μπορείς να προσεγγίσεις την θεραπευτική;

Ακούστε τι γίνεται στον κόσμο. Κινούνται οι άνθρωποι οριζόντια. Τρέχουνε.
Άλλοι τρέχουν πολύ και κουράζονται και άλλοι επειδή κουράστηκαν πάνε να ξεκουραστούν. 

Άλλοι δεν κάνουνε τίποτα και μόνο αναπαύονται.
Και αυτοί που τρέχουν αρρωσταίνουν και αυτοί που δεν τρέχουν αρρωσταίνουν.
Τι λέει η Εκκλησία; Λάθος και τα δύο.
Αν τρέχεις, χωρίς να τρέχεις προς τον Δημιουργό σου, λάθος τρέχεις.
Αν δεν κινείσαι, χωρίς να φτάσεις στην ατρεψία, που είπαμε, είναι μια στάση, πάλι αρρώστια είναι.
Πώς θα κινηθεί ο τεμπέλης, ο οκνηρός και πώς θα κινηθεί ο δυναμικός και ο δραστήριος; 

Και οι δυο θα κινηθούν προς τον Θεό.
Δεν είναι δηλαδή τον τεμπέλη να τον βάλω να δουλέψει ή αυτόν που δουλεύει πολύ να τον βάλω να ξεκουραστεί λίγο. Και τα δύο είναι αρρώστιες.
Αν δεν καταλάβουμε αυτήν την κίνηση του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή προς τον Θεό, που είναι η μόνη θεραπευτική κίνηση που έχει ο άνθρωπος, δεν κάναμε τίποτα. 

Ακόμη και στον χώρο της Εκκλησίας.

Βλέπετε πώς συνδυάζεται η μετάνοια - εξομολόγηση.
Σου λέει, κάνε μια κίνηση. Να κινηθεί το σώμα.
Τι είναι η γονυκλισία; Τι είναι η νηστεία;
Τι είναι η ενατένιση με το μάτι, της εικόνας;
Τι είναι όλες αυτές οι σωματικές πράξεις που κάνουμε στην Ορθοδοξία μας και πολλοί άλλων ομολογιών δεν τις καταλαβαίνουν;
Είναι η κίνηση του όλου ανθρώπου προς τον Θεό.
Τι είναι αυτός ο συνεχής κύκλος των ακολουθιών της Εκκλησίας μας;
Η κίνηση πρωί, μεσημέρι, βράδυ: Μεσονυκτικό, Απόδειπνο, Όρθρος, Εσπερινός.
Μια συνεχής  κίνηση: Ώρες˙ Πρώτη, Τρίτη, Έκτη, Ενάτη.
Μια συνεχής ενεργοποίηση προς Αυτόν, προς τον Θεό.

Αυτό το σημείο λοιπόν της κινήσεως για μια στιγμή, ο Μάξιμος ο Ομολογητής το λέει (είπα αναπαύεται), το λέει και λίγο αλλιώτικα ο Μάξιμος.
Βλέπετε «στάση» δεν είναι καλή λέξη. Το λέει «έκσταση».
Είναι μια άλλου είδους  στάση. Μες το Θεό.
Και ενώ αναπαύεσαι είσαι εκεί μέσα.
Και επειδή ο Θεός είναι απέραντος, συνέχεια κινείσαι «από δόξα εις δόξαν».
Άρα, η θεραπευτική της Εκκλησίας μας, η μοναδική θεραπευτική, αυτό το μέγεθος το ορίζει ως θεραπεία.
Βλέπετε, πρώτα ήταν η ουσία και η ενέργεια και μετά έρχεται αυτή η κίνηση, η συνεχής κίνηση προς τον Θεό.

Αν κάποιος δεν ορίσει τον υπό θεραπεία κάτω απ’ αυτήν την κίνηση, απλώς τον ταλαιπωρεί από δω κι από κει.
Τον συγκρατεί, να μην αυτοκτονήσει, να μην απογοητευτεί, να μην καταστρέφει τον κόσμο.
Καλά κάνει και τον συγκρατεί, αλλά δεν μπορεί πάντα να τον συγκρατεί, αν δεν τον βάλει σ’ αυτή την κίνηση.
Να, βλέπετε μια άλλη ειδοποιός διαφορά. Καίρια, ανεπανάληπτη διαφορά της Εκκλησίας μας απ’ οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική διαδικασία και ας έχει τις καλύτερες προθέσεις.
Το ξαναλέω· δε θέλω να παρεξηγηθώ. Οι άνθρωποι έχουν καλές προθέσεις και κουράζονται και ιδρώνουν κοντά στους ανθρώπους, κουράζονται πραγματικά.
Αλλά δεν είναι η έξοδος της τραγωδίας εκεί που ψάχνουν.

- Τρίτο θεολογικό σημείο: Και ένα καίριο σημείο, το τρίτο σημείο το θεολογικό, μπορεί να δώσει αυτή τη διαφορά.
Είναι κάτι πράγματι καταπληκτικό, που είναι γραμμένο από τους μεγάλους αυτούς πατέρες, το Μάξιμο και τον Παλαμά.
Να διαβάσω το κείμενο του Μάξιμου. «Ο Θεός», λέει, «ο οποίος δημιούργησε την ανθρώπινη φύση, δεν έβαλε μέσα της ηδονή» -μην το παρεξηγήσετε, ακούστε πώς το ερμηνεύει- «αλλά κάποια νοερή δύναμη προς ηδονή».
Θέλω να σταθώ ένα λεπτό, έχει καίρια σημασία.
Είμαστε γεμάτοι από αισθήσεις.
Βλέπουμε, ακούμε, αισθανόμαστε τα πάντα, όλα είναι αισθήσεις.
Οι αισθήσεις είναι απ' τον Θεό, αλλά ο Θεός, λέει, δεν έδωσε ηδονή στην κάθε αίσθηση. 

Προσέξτε, έδωσε κίνηση προς ηδονή, προς τον Θεό.
Αν οι αισθήσεις στραφούν στον Θεό και κινηθούν προς τον Θεό, όλες οι αισθήσεις -αυτό που κάνει η Ορθοδοξία μας.

Ο άνθρωπος έχει μέσα του την κίνηση προς ηδονή, το 'χει μέσα του, αλλά τι ηδονή; 

Αυτή η ηδονή του «εράσθαι τον Θεόν», λέει ο Μάξιμος, να αγαπάς τον Θεό.
Αν έχουμε την κίνηση προς ηδονή (όλα τ' άλλα είναι αισθήσεις, η γεύση κτλ), και αν η κίνηση για ηδονή δεν πάει στον Θεό, υπάρχει όμως μέσα μας, τότε στρέφεται και γίνεται ηδονή των αισθήσεων και εκεί αρχίζει η αμαρτία.
Βλέπετε, καίριο σημείο αυτό σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, και μάλιστα τονίζει ο Μάξιμος «και επειδή είδε ο Θεός πως ο άνθρωπος έτρεψε όλη την ηδονή, την κίνηση προς ηδονή που είχε προς τον Θεό, την έτρεψε τώρα προς τις αισθήσεις του, ο Θεός έβαλε ένα φάρμακο και ένα θεραπευτήριο, σπουδαίο θεραπευτήριο, έβαλε την οδύνη, όπου μες την οδύνη και τον πόνο, η ηδονή που πάει να ξεσπάσει, να γίνει κάτι κυρίαρχο, αρχίζει και υποτάσσεται.
Έβαλε λοιπόν την οδύνη ως φάρμακο.
Ήρθε η οδύνη και καλύπτει την ηδονή του ανθρώπου.

Αυτά τα τρία καίρια σημεία τα θεολογικά -επιτρέψτε μου να τα επαναλάβω, απλώς να τα θυμάστε για τη συνέχειά μας, γιατί εκεί θα στηριχθούμε- ορίζουν την ουσιαστική διαφορά του μυστηρίου της Εκκλησίας, της θεραπευτικής της, από οποιαδήποτε άλλη καλοπροαίρετη και έντιμη κατά τα κοσμικά, προσπάθεια θεραπευτικής.
Τονίζω πρώτα· η διαφορά ουσίας και ενέργειας στην ψυχή.
Ενέργειες είναι οι εκφράσεις οι εξωτερικές, ουσία είναι το έλλογο.
Ορίζω το δεύτερο· η κίνηση προς τον Θεό, και καμία άλλη κίνηση δεν θεραπεύει τον άνθρωπο παρά μόνο η κίνηση προς τον Θεό, όπως τα όρισα από τον Μάξιμο τον Ομολογητή, η κίνηση που γίνεται παύση, έκσταση και ξανά κίνηση.
Και τρίτον· η δομή της ηδονής, η τάση για την ηδονή, που επειδή δεν την έχουμε προς τον Θεό, δεν έχουμε αυτήν την κίνηση να αγαπήσουμε τον Θεό ως ηδονή (κάθετα, προς τα άνω και τότε), αυτό ξεσπάει στα οριζόντια μεγέθη.
Και θαρρείς και κρατάς στα χέρια σου έναν πύραυλο που πρέπει να εκτοξευτεί προς τα πάνω, κι αν αποτύχει η διαδικασία της εκτοξεύσεως, σκάει κάτω οριζόντια και συντρίβει τα πάντα στο γύρω περιβάλλον.

Αυτό γίνεται. Αυτή η δύναμη για ηδονή που έδωσε ο Θεός, αλλά ηδονή του «εράν Αυτόν», του αγαπάν Αυτόν, είναι κίνηση προς ηδονή, βλέπετε λέει κίνηση.
Κινείσαι στον Θεό και μετά έρχεται αυτή η ηδονή.
Αν δεν εκφραστεί προς τα πάνω, επειδή έχει αυτό το δυναμικό, ξεσπάει προς τα κάτω και περνάει μέσα σ' όλες τις αισθήσεις του ανθρώπου και ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος της ηδονής.
Όλα που λέμε, γαστριμαργία… Αυτή η έκρηξη είναι πια…
Αυτά τα τρία λοιπόν, είναι τα καίρια θεολογικά σημεία (της ψυχής, για μια αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση).   ….  ….

impantokratoros – [2fA]

                                                 

Share