12.08.23 - "Ο πολιτισμός του Ρ. Ταγκόρ"

Ο πολιτισμός του Ρ. Ταγκόρ

Είναι κάποιες λέξεις που χρησιμοποιούνται όλο και πιο σπάνια και αντιλαμβανόμαστε κάποτε ξαφνικά, πως έχουμε πολλά χρόνια να τις χρησιμοποιήσουμε ή να τις ακούσουμε, χωρίς να έχει αλλοιωθεί το νόημα τους.

Αναρωτήθηκα εύλογα, μήπως και η λέξη «πολιτισμός», θα αρχίσει σε λίγο να σπανίζει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο με την ορθή χρήση του νοήματος που αντιπροσωπεύει.

Η σκέψη αυτή μου γεννήθηκε ξαναρίχνοντας μια ματιά στο παλιό και αγαπημένο βιβλίο του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, «Η Θρησκεία του ποιητή».

Πολιτισμός, σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, είναι το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων (ή προϊόντων της δράσης) ενός κοινωνικού συνόλου. Όμως ο Ταγκόρ κάνει μια πολύ λιγότερο τεχνοκρατική προσέγγιση στην έννοια του Πολιτισμού και βέβαια, πολύ περισσότερο ποιητική. 

Ο πολιτισμός, μας λέει ο Ταγκόρ, είναι η επίστεψη, δηλαδή το στεφάνωμα, το επιστέγασμα, των καλών τρόπων!

Των καλών τρόπων!
Στην εποχή του, πριν από εκατό χρόνια, μπορούσε να μιλά κάποιος για καλούς τρόπους!
Στην εποχή μας, όχι. Έχουμε αποτινάξει την "καταπιεστική" εκπαίδευση, του πώς αρμόζει να φερόμαστε στους άλλους, ώστε να αισθάνονται πως τους τιμούμε και τους σεβόμαστε.
Και δεν μας απασχολεί τόσο, αν κι αυτοί μας φέρονται ανάλογα. Ή όταν μας απασχολεί, αντιδρούμε με τρόπο καθόλου (με τη σύγχρονη αρνητική έννοια) πολιτισμένο.
Φαίνεται πολύ δύσκολο, το να μπορεί κανείς να έχει μέτρο στις ενέργειες του. 

"Επιζητώντας την ελευθερία, ξεφεύγουμε στην ασυδοσία, επιδιώκοντας την δημοκρατία καταλήγουμε στην καπήλευση των ιδεών και στην εκμετάλλευση των αντιπάλων".

Αλλά, συνεχίζει ο Ταγκόρ, για να φθάσει ο πολιτισμός μας σε ένα ολοκληρωμένο επίπεδο, απαιτεί "υπομονή, αυτοκυριαρχία και κάποια ατμόσφαιρα ανέσεως".

Υπομονή όμως θα αποκτήσουμε μόνο όταν πάψουμε να έχουμε επιθυμίες, γιατί "πάντοτε οι επιθυμίες μας βιάζονται να ικανοποιηθούν, ορμούν αλληλωθούμενες, είναι σφοδρές και ασύστολες. Δεν γνωρίζουν ανάπαυση και δεν έχουν καθόλου υπομονή, μέχρι να επιτύχουν τον σκοπό τους".
Γνωστά όλα αυτά στη ζωή μας.

Για την αυτοκυριαρχία, την ικανότητα δηλαδή αυτοελέγχου, ώστε να διατηρούμε ένα μέτρο στις επιδιώξεις μας, όπως είναι φανερό, δεν έχουμε και δεν θα αποκτήσουμε ποτέ.
Για όσο τουλάχιστο ο πολιτισμός μας επαναπαύεται στην ιστορία μας και όσα σύγχρονα επιτεύγματα αφιερώνονται «στην Ελλάδα» είναι προσωπικές, μεμονωμένες δημιουργίες κάποιων που έθεσαν στόχους, τιθάσευσαν τον εαυτό τους και του επέβαλαν την ελάχιστη «άνεση», ώστε να εκδηλώσουν το δημιουργικό τους ταλέντο.

Η άνεση, είναι μια έννοια που θέλει ιδιαίτερη προσοχή στη κατανόηση της.
Γιατί συνήθως η οικονομική, η πολιτική ή η κοινωνική άνεση, επαυξάνουν τις επιθυμίες και ο πολιτισμός περιορίζεται μόνο στις επιφανειακές κοινωνικές τυπικότητες ευγένειας.

Οι μεγαλύτερες δημιουργίες έγιναν σε περιόδους και συνθήκες πιεστικές και σκληρές.
Όταν δεν υφίστανται οι κατάλληλες εξωτερικές συνθήκες, τότε ενεργοποιείται δυναμικά η εσωτερική αυτοπειθαρχία των δημιουργών.
Τότε το πνεύμα αναζητά την εσωτερική ατμόσφαιρα ελευθερίας του, την απολαμβάνει και δημιουργεί.

Η ατμόσφαιρα ανέσεως όμως για τον Ταγκόρ, αναφέρεται στα πλαίσια μιας συμπεριφοράς υπερβατικής, που πρέπει να υιοθετήσει με χαρά κάποιος, για να επιβεβαιώνει «τους καλούς τρόπους» του.
Γιατί "η πραγματική φιλοφροσύνη (σαν φιλική και περιποιητική διάθεση) είναι επίσης μια δημιουργία, όπως η ζωγραφική και η μουσική.
Είναι ένας αρμονικός συνδυασμός της φωνής, των χειρονομιών, των κινήσεων, των λόγων και των πράξεων, με τους οποίους εκφράζεται μια ευγενική συμπεριφορά".

Αυτή η διαρκής διάθεση φιλοφροσύνης, είναι για τον Ταγκόρ η έννοια του πολιτισμού, που «αποκαλύπτει αυτόν τούτο τον άνθρωπο και άλλο αντικείμενο δεν έχει».
Όλα τα άλλα επιτεύγματα και δραστηριότητες των «πολιτισμένων» λαών, είναι πολιτισμός, στο μέτρο που αυτά βασίζονται στην εναρμόνιση της ψυχικής ευγένειας των προσώπων που αποτελούν μια συγκεκριμένη κοινωνία, με αισθήματα αλληλοσεβασμού, αλληλεγγύης, αλληλοαποδοχής και ευθύνης. 

Η εφραζόμενη αγάπη εκπολιτίζει τον κοσμικό άνθρωπο και πρέπει να αποτελεί το θεμέλιο μιας πολιτισμένης κοινωνίας.

Είναι ιδιαίτερα ουσιαστική η βαθιά αυτή άποψη περί πολιτισμού, με τη διεισδυτική ματιά του Ινδού Νομπελίστα Ποιητή Ρ. Ταγκόρ, που είχε ακόμα την ευαισθησία να πει, πως:
"Το να γράψει κανείς ένα βιβλίο πραγματικά συνταρακτικό, είναι πολύ πιθανόν να θεωρηθεί σαν ενέργεια παράτολμη.
Από την άλλη μεριά όμως, το να σιωπήσει, μπορεί να είναι και αμάρτημα."

*  Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, «Η Θρησκεία του ποιητού», Εκδ. Βασιλείου, Αθήνα, 1924.

Μ. Ψ. [2φΑ]

Share