IDA [Πολωνία, 2013]

Ida  [Πολωνία, 2013 – 80΄]

Μια ιδιαίτερη ταινία ηθικού προβληματισμού, με πληθώρα διακρίσεων σε Ευρώπη και Αμερική, από τον σκηνοθέτη Paweł Pawlikowski, σε σενάριο του ιδίου και της Rebecca Lenkiewicz.

Οι ηθοποιοί Agata Trzebuchowska σαν Ida Lebenstein - αδελφή Άννα και Agata Kulesza σαν Wanda Gruz, θεία της Άννας, αποτελούν ένα πρωταγωνιστικό δίδυμο, που σίγουρα δεν θα ξεχαστεί σύντομα, όπως άλλωστε και η εξαιρετική ασπρόμαυρη φωτογραφία της ταινίας.

Η Άννα είναι μια δόκιμη μοναχή, που ορφανή από μικρή μεγάλωσε στον χώρο του  Μοναστηριού. Αυτό ήταν το σπίτι της και οι μοναχές η οικογένεια της. Ακολουθεί τον δρόμο της με αφοσίωση στον Χριστό και θεωρεί δεδομένο το να αφιερώσει τη ζωή της στην Υπηρεσία Του.

Ο καλλωπισμός, η μεταφορά και η τοποθέτηση του ομοιώματος Του στο προαύλιο, μαρτυρούν με τον συμβολισμό τους τον ζήλο και τον προσανατολισμό των κοριτσιών που θα γίνουν μοναχές.

Οι προβληματισμοί όμως που αποσκοπούν στη στήριξη της βούλησης μας, στην εδραίωση των αποφάσεων για έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, είτε προέρχονται από εσωτερική αναζήτηση, είτε προκύπτουν από εξωτερικούς παράγοντες, αποτελούν πάντοτε διεργασίες απαραίτητες και αυστηρά προσωπικές.

Η Άννα δεν έχει ρίζες, δεν έχει παρελθόν. Μόνο μια θεία, που δεν την επισκέφθηκε ποτέ στο Μοναστήρι. Η ηγουμένη θεωρεί επιβεβλημένη μια συνάντηση γνωριμίας της Άννας με τη θεία της, προτού δώσει τους όρκους της σαν μοναχή.

Η συνάντηση τους, θα επαναφέρει στο προσκήνιο το παρελθόν, που επί τόσα χρόνια προσπαθεί να διαγράψει η θεία Wanda από τη μνήμη της. Παράλληλα θα αρχίσει να παίρνει μορφή, να αναπτύσσεται και να διεκδικεί την παρουσία της στον κόσμο, με το άγνωστο παρελθόν της, η Ida, όπως ήταν το πραγματικό όνομα της Άννας.

Η Ida, που δικαιωματικά ψηλαφά στη συγκρατημένη συμπεριφορά της Άννας, την αναλογία των δικών της συναισθημάτων, των δικών της επιθυμιών, όπως και τη δική της ελευθερία επιλογών.

Είναι συχνά αναγκαίο, αλλά εξίσου δύσκολο, να εξισορροπηθούν τα δυναμικά δύο κόσμων. Όταν ωστόσο πρόκειται για το παρελθόν και το παρόν του ιδίου προσώπου, που στον συγκερασμό τους θα οικοδομηθεί το μέλλον, οι εσωτερικές συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες κι εκρηκτικές.

Η προσωπική μας ιστορία, ζει στα τωρινά μας συναισθήματα. Οι επιρροές της στο σήμερα, ζωντανεύουνε τις σκιές του τότε. Οι άγνωστες αλήθειες της Άννας και οι απωθημένες της Wanda, διαμορφώνουν την τραγικότητα της συνάντησης τους.

Πόσο τρυφερές ωστόσο μπορούν να γίνουν οι στιγμές διηγήσεων, μεταξύ θείας και ανεψιάς, ξεφυλλίζοντας ένα άλμπουμ με φωτογραφίες, αλλά και πόσο εύθραυστες…

Η Άννα προσπαθεί να διακρίνει στα μάτια της θείας της, το πρόσωπο της μητέρας της, να μυηθεί μέσα από το δικό της πλησίασμα, στις επιρροές που στερήθηκε από τη μητρική παρουσία.

 

Η Wanda έχοντας κοντά της την Άννα, υποτάσσεται στην επιστροφή του παρελθόντος, αναβιώνει την εικόνα της αδελφής της στη γλυκύτητα της κόρης της, στην καλυμμένη ομορφιά των μαλλιών της. Η αδελφή της όμως δεν υπάρχει πια, υπάρχει η Άννα. Η Άννα κι εκείνη μόνη, χωρίς τον μικρό γιο της, το αδικοχαμένο αγοράκι της.

Η ιστορία ξετυλίγεται στα μάτια τους με ρεαλιστική σκληρότητα. Ο εκταφή στο δάσος, η θλιβερή φιγούρα του δολοφόνου, η μεταφορά των οστών, η τοποθέτηση τους στον παλιό οικογενειακό τάφο, όλα γκρίζα, αποστασιοποιημένα στον χρόνο και συγχρόνως αμετάκλητα οικεία…

Ψύχραιμες και οι δύο, ελεγχόμενες στη φουρτούνα της καρδιάς τους όσο μπορούν, αντιλαμβάνονται πόσο δεμένες είναι στην αποκάλυψη της αλήθειας για την τύχη της οικογένειας τους, αλλά και πόσο ταυτόχρονα, αντίθετες στις ζωές τους…

 

Η ανειλημμένη απόφαση της Άννας να γίνει μοναχή, στηρίζεται στην αγάπη της στον Ιησού. Η προοπτική αυτή, είναι και το ισχυρό στήριγμα της μέσα στη λαίλαπα των γεγονότων που αφάνισαν τους δικούς της. Όταν αυτές ολοκληρώνονται, δεν έχει παρά να επιστρέψει στο μοναστήρι, να προετοιμαστεί για τους όρκους της.

Για την Wanda, δεν υπάρχει στήριγμα. Είχε οργανώσει παθητικά την αμυντική απώθηση των αναμνήσεων της, διαχέοντας τις στις αναθυμιάσεις του αλκοόλ, στα πυκνά σύννεφα καπνού της εξάρτησης της από τη νικοτίνη και στη ρηχή και επιπόλαιη ψευδαίσθηση συντροφικότητας των εφήμερων σχέσεων.

Μοιραία, η δίνη της επώδυνης αναμόχλευσης του παρελθόντος, θα την παρασύρει στην οριστική φυγή – στο ονειρικό τέλος της.

Η Άννα επέστρεψε στη νομιμότητα. Η Ida όμως είναι κι εκεί, μέρος πια του εαυτού της και διαπραγματεύεται τις ενστάσεις της. Πόσο βέβαιη μπορεί είναι για την απόφαση της; Πόσο σταθερή θα αποδειχθεί στην τήρηση των όρκων της, αφού δεν γνωρίζει τι θα απαρνηθεί ακριβώς, για όλη την υπόλοιπη ζωή της;

Ο τρόπος ζωής στον κόσμο που ακολούθησε η θεία της, είναι μια πρόταση που δεν μπορεί να την αγνοήσει. Νοιώθει πως το οφείλει στη θεία της, όσο και στη μητέρα της, στη μνήμη τους… Δεν αισθάνεται έτοιμη για τον μοναχισμό.

Το οφείλει επίσης και στον Ιησού, η απόφαση της να Του αφοσιωθεί, να είναι τεκμηριωμένη και συνειδητή.

Με συγκεχυμένο ψυχρό ορθολογισμό, να την ωθεί παράλληλα με τη συναισθηματική της φόρτιση, παρακολουθεί την κηδεία της θείας της και μιμείται στη συνέχεια, σε όλα τα σημεία τους, τις πικρές της συνήθειες. 

Όμως τίποτα στην ουσία δεν είναι ίδιο.
Ο εθισμός στο οινόπνευμα, στον καπνό και στην ανδρική συναναστροφή, εξυπηρετούσαν στη Wanda την άμβλυνση των οδυνηρών εμμονών της μνήμης της, της έδιναν κάποια δυνατότητα διαφυγής από την πραγματικότητα.

Για την Άννα, μια βραδιά «δοκιμής», της αφήνει μόνο την αίσθηση του κενού.

Όχι, η ζωή αυτή δεν της ταιριάζει. Είδε, γνώρισε και απορρίπτει.

Διαγράφει το παρελθόν της. Η ζωή της είναι ο Χριστός. Με ανανεωμένο τον ζήλο της, με επιβεβαιωμένη την ορθότητα της απόφασης της, επιστρέφει ικανοποιημένη στο μοναστήρι της…

Εδώ τελειώνει το έργο, με σαφές το ηθικό του δίδαγμα, να το επεξεργαστεί ο θεατής – όχι οι θεατές, αλλά ο κάθε θεατής - μόνος του.

Το επίμαχο σημείο φυσικά είναι η βραδιά «γνωριμίας» του κόσμου, η δοκιμή, η γεύση από τις «χαρές» του κόσμου ή τις προτάσεις παρηγοριάς του. Η σύγκριση τους, με την ασφάλεια και τη χαρά της ζωής κοντά στον Χριστό.   

Βέβαια, πέρα από τις κακές επιλογές άρνησης της ζωής, ο κόσμος μας είναι γεμάτος ομορφιές, είναι πλήρης από τα δώρα και την παρουσία του Θεού. Και η σχέση μας με τον Θεό ανανεώνεται την κάθε στιγμή, με την κοινωνία μας με τους ανθρώπους. Ποια όμως μίμηση ζωής, θα μπορούσε να αναδείξει τις αλήθειες αυτές;

Ποια εκτίμηση μπορεί να γίνει, της προσωπικής σχέσης που δένει τους ανθρώπους μεταξύ τους, με μια δοκιμαστική επιδερμική συνάντηση; Η αγνή απειρία της Άννας, δίνει ένα μέτρο της ανθρώπινης αδυναμίας για στάθμιση της Αλήθειας, μέσα από τη θολή κοσμική υποκειμενικότητα.

Για κάποιους, η αυτοδικαίωση της επιστροφής στο μοναστήρι, ίσως θεωρηθεί νίκη και επιβράβευση της πίστης της δόκιμης μοναχής. Αλλά οι λάθος ενέργειες δεν δικαιώνονται από το πιθανό ή αναμενόμενο αποτέλεσμα.
Χθες το βράδυ, η Αγάπη του Χριστού, ήταν διάχυτα απούσα.

Το τι κάνει κανείς (επιστρέφει) δεν αποδεικνύει –ούτε εγγυάται - τίποτα.

Το τι είναι (πώς επιστρέφει), έτσι ώστε να αναπαύεται ο θεατής με μια ορθόδοξη κάθαρση συναίσθησης του λάθους, θα προϋπέθετε ίσως μια ταπεινότερη και πιο εκφραστική εικόνα μεταμελημένης επιστροφής.

Εκεί, τότε, θα υπήρχε και αγάπη Χριστού…

Επίλογος ωστόσο, δεν υπάρχει στα προσωπικά βιώματα.

Το «παρελθόν» μας δεν είναι μια ιστορία που κάποτε τελειώνει, είναι η εμμένουσα συναισθηματική ανταπόκριση της στιγμής που μας στιγματίζει και μας συνοδεύει, η συμμετοχή μας στα γεγονότα ζυμωμένη στον ψυχισμό μας, μεταφρασμένη σε βιολογικές ανάγκες, σε σωματικές εκφράσεις, σε γονιδιακές ακόμα καταβολές για τους μετέπειτα.

Είναι οι ενοχές της «κόκκινης Wanda», για τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας της που απαιτούν συνειδησιακή αμνηστία, η απομυθοποίηση και η εσωτερική κατάρρευση του κομμουνιστικού της οράματος, που αναζητά τη λήθη της απογοήτευσης, οι απώλειες μιας ζωής μάταιης που την οδηγούν στη φυγή και τον θάνατο.

«Παρελθόν» είναι ακόμα η ταύτιση με αγαπημένα πρόσωπα, η «κοινωνία» μας με τις δικές τους –και δικές μας τώρα- ιστορίες. Είναι η Ida, των εξολοθρευμένων Εβραίων από τους πολωνούς συνεργάτες των Ναζί, για να πάρουν τα κτήματα τους, η ορφανή και στερημένη από ρίζες Ida, που σπαρταρά στην καρδιά μιας δόκιμης μοναχής.

Είναι τελικά, ο συγκερασμός έξω από χρόνο και κοινωνικές συνθήκες, της Wanda και της Ida με τον Pawel Pawlikowski, που αξιοποιώντας και τις προσωπικές του καταγραφές, παρουσιάζει με την εκπληκτική του σκηνοθεσία, την οπτική αμεσότητα των πλάνων και την ελλειπτική περιγραφή (αναφέροντας μόνο κάποιες από τις πολλές αρετές της ταινίας), μια σημαντική δημιουργία.

Μια δημιουργία, που μας μεταβιβάζει δυναμικά τις επιρροές της, όσο και την ευθύνη της αλήθειας της.

 Μ. Ψ.

1η δημοσίευση:

http://pamtaxtainies.blogspot.gr/2014/10/ida-2013-80.html

Share