"Αυτονόητο;"

Παν. Κανελλόπουλου: Μεταφυσικής προλεγόμενα [Κεφ. Α΄, 14]

Οι λέξεις έχουν νοήματα που τα καθορίζει η λογική. Δεν υπάρχουν όμως και νοήματα, που δεν χωρούν στις λέξεις; Η ποίηση μας έχει δείξει πως υπάρχουν νοήματα, που οι λέξεις τα υποσημαίνουν χωρίς να τα ενσαρκώνουν, χωρίς να τα περιέχουν. Και πιο χτυπητά μας το έδειξε αυτό η ποίηση των ήχων, η μουσική.

Η μουσική φαντασία, σε ποιο χώρο κινείται; Μήπως κινείται στον χώρο του αδύνατου; Και μήπως πραγματοποιεί η μουσική το αδύνατο, χωρίς να είναι καν φυσικά δυνατό, δηλαδή χωρίς να είναι καν πραγματοποιήσιμο μέσα στα όρια του φυσικού κόσμου;

Την ώρα που ο Σεβαστιανός Μπαχ, με την απλότητα του ανθρώπου που σκαλίζει ένα έπιπλο ή συζητεί με ένα φίλο που αγαπάει, συναρμολογούσε με τα δάκτυλα της ψυχής του μια φούγκα, τι άκουγε τάχα; Και από που ξεκινούσαν οι ήχοι που με τη μυστική παρέμβαση της εσωτερικής του ακοής, έγιναν νοήματα που δεν τα χωρούν όλες μαζί οι λέξεις του κόσμου; Από πού τους αντλούσε ο Μπαχ τους ήχους αυτούς; Μας φαίνεται αυτονόητο ότι υπάρχει η μουσική. Είναι όμως το πράγμα, τόσο αυτονόητο όσο μας φαίνεται ή μήπως τα πιο πολλά απ’ αυτά που θεωρούμε αυτονόητα, τα θεωρούμε έτσι μόνο και μόνο γιατί μας είναι ακατανόητα;   

Θεωρούμε αυτονόητο ότι ο άνθρωπος ρωτάει και απορεί, φαντάζεται και θαυμάζει. Θεωρούμε αυτονόητο ότι ο άνθρωπος ελπίζει, ότι πιστεύει, ότι αγαπάει. Θεωρούμε αυτονόητο ότι προσεύχεται. Ωστόσο, καμιά από τις λειτουργίες αυτές του πνεύματος και της ψυχής του δεν είναι αυτονόητη. Αυτονόητο είναι ότι κοιτάζοντας, βλέπει ό,τι είναι εμπρός του. Δεν είναι διόλου αυτονόητο ότι ελπίζοντας, βλέπει ό,τι δεν είναι εμπρός του. Δεν είναι διόλου αυτονόητο ότι αγαπώντας, ενώνεται με ό,τι δεν είναι ο εαυτός του. Και δεν είναι διόλου αυτονόητο ότι πιστεύοντας, εγγίζει μέσα του τον Θεό.

Κάτι πολύ μεγάλο συμβαίνει ή μπορεί να συμβεί σε κάθε στιγμή, μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, οσοδήποτε μικρή και ασήμαντη και αν είναι η ατομική ψυχή σε σχέση με το σύμπαν. Το μεγάλο, δεν έχει ανάγκη από ευρυχωρία για να σημειωθεί. Δεν είναι οι εξωτερικές διαστάσεις που προσδιορίζουν την ικανότητα ενός χώρου να δεχθεί το μεγάλο, το ηθικά και μεταφυσικά μεγάλο, το άπειρο. Το άπειρο χωράει και στο ελάχιστο. Ενώ δεν είναι αρκετός ο αστρονομικά συλληπτός κόσμος για να το χωρέσει, είναι ίσως αρκετή η ανθρώπινη ψυχή για να το δεχθεί μέσα της και να το ζήσει.

Μια στιγμή μεγάλης καλοσύνης στην ψυχή ενός ανίδεου ανθρώπου, πραγματοποιεί ίσως τη συνάντηση του ελάχιστου εκείνου κόκκου ψυχής που υπάρχει μέσα στον άνθρωπο με την άπειρη ψυχή, πολύ περισσότερο παρά η πιο βαθυστόχαστη φιλοσοφική προσπάθεια για τη σύλληψη του νοήματος του κόσμου ή του απείρου. Και η προσευχή ενός αθώου –ή και του ενόχου που συνειδητοποιεί πέρα για πέρα μέσα του το μεγάλο κακό που έκαμε- μπορεί να έχει την ίδια μεταφυσική σημασία. Και δεν είναι διόλου αυτονόητο και φυσικό το ότι ο άνθρωπος μπορεί να φθάσει στη μεγάλη καλοσύνη, να αγαπήσει κατεβάζοντας το εγώ του σχεδόν ως το μηδέν, να μετανοήσει και να προσευχηθεί.  Τα γεγονότα αυτά είναι ασύλληπτα, ακατανόητα, δεν εξηγούνται  λογικά, ξεπερνούν τα όρια του κόσμου τούτου, δηλαδή της εγκόσμιας ζωής του ίδιου εκείνου ανθρώπου που τα ζει.

Στη ζωή δε ζούμε μόνο τη ζωή του κόσμου τούτου. Ζούμε –σωστότερα, είμαστε ταγμένοι να ζήσουμε- και κάτι από τη ζωή εκείνη, που δεν μας έχει δοθεί βιολογικά. Ζούμε και κάτι από τη ζωή εκείνη, που ο θάνατος δεν μπορεί να την εγγίσει ή που την εγγίζει μόνο και μόνο, για να καταδειχθεί πόσο είναι ανίσχυρος απέναντι της.   

  

Share