"Τα συλλογικά μας γενέθλια "

 

1821 – 2021

-  Στάθης Ν. Καλύβας
[από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ]

Η επέτειος της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης δεν είναι τίποτα λιγότερο από τα συλλογικά μας γενέθλια. Αν σήμερα είμαστε Έλληνες, αυτό το οφείλουμε σε ένα ιστορικό γεγονός πριν από 200 χρόνια.
Αν δεν είχε συμβεί ή αν είχε αποτύχει, μπορεί σήμερα να ήμασταν κάτι άλλο.
Αυτό από μόνο του δικαιολογεί τη σημασία που αποδίδουμε στην επέτειο αυτή.
Δεν σημαίνει όμως πως μπορούμε να αρκεστούμε σε αυτό.
Τι παραπάνω κομίζει ο αναστοχασμός που αναπόφευκτα πυροδοτεί η επέτειος αυτή;

Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας ήταν μια στρατιωτική εξέγερση, η επιτυχία της οποίας έφερε επαναστατικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων που κατοικούσαν στις περιοχές οι οποίες αποτέλεσαν το νέο ανεξάρτητο κράτος – και για αυτό την περιγράφουμε και ως Επανάσταση.
Προετοιμάστηκε συνωμοτικά και έφθασε πολύ κοντά στην αποτυχία και την ήττα.
Υπήρξε πολύμορφο και σύνθετο γεγονός και ως τέτοιο προσφέρεται για άντληση πολλών και διαφορετικών «διδαγμάτων».
Θα επισημάνω πέντε τέτοια διδάγματα που έχουν ίσως ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή συγκυρία.

Κατ’ αρχάς, η εξέγερση ήταν πράξη υψηλού πολιτικού (και όχι μόνο) ρίσκου, δείγμα ακραίου ίσως πολιτικού βολονταρισμού που όμως εντασσόταν σε μια τάση της εποχής της.
Δίχως την αποκλειστική πρωτοβουλία ανθρώπων που θεωρούσαν πως βρίσκονταν στην πολιτική πρωτοπορία, η εξέγερση δεν θα είχε γίνει όταν και όπως έγινε.
Δίδαγμα πρώτο λοιπόν: δίχως ηγεσία και ρίσκο δεν υπάρχει αποτέλεσμα.

Η οργάνωση της εξέγερσης βασίστηκε μεν σε συνωμοσία, όμως οι περισσότερες παραδοχές της αποδείχθηκαν λανθασμένες. Η Ρωσία δεν είχε πρόθεση να βοηθήσει τους εξεγερμένους και έτσι η επιλογή της Μολδοβλαχίας αποδείχθηκε εντελώς άστοχη. Παράλληλα, το τότε διεθνές σύστημα στράφηκε άμεσα και καθαρά εναντίον της.
Τι όμως πέτυχε τελικά η συνωμοσία;
Δημιούργησε ένα δίκτυο ανθρώπων που αλλιώς δύσκολα θα έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους καθώς τους διέκριναν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά και κοσμοαντιλήψεις.
Δίδαγμα δεύτερο: κάποιες φορές η επιτυχία δεν έρχεται ως αποτέλεσμα του τι έχεις σχεδιάσει, αλλά μέσα από περίεργους και απρόβλεπτους δρόμους.

Οι εξεγερμένοι ήταν μια ετερόκλητη ομάδα: έμποροι, διανοούμενοι, κληρικοί, προύχοντες, άνθρωποι των όπλων εντός (αρματωλοί) και εκτός συστήματος (κλέφτες) συνυπήρξαν χωρίς πάντα (ή συνήθως) να συνεννοούνται.
Η συνύπαρξη αυτή δεν ήταν ούτε αυτονόητη ούτε εύκολη, ενώ οι αντιπάθειες και τα αντικρουόμενα συμφέροντα ήταν έντονα όπως φάνηκε αργότερα με τις εμφύλιες συγκρούσεις. Ήταν όμως μονόδρομος.
Δίχως τους διανοούμενους, η εξέγερση θα παρέμενε ένα τοπικό γεγονός περιορισμένης εμβέλειας και δίχως τους ανθρώπους των όπλων μια φαντασίωση άκαπνων διανοουμένων.
Δίδαγμα τρίτο: ο πλουραλισμός ανθρώπων και δεξιοτήτων είναι απαραίτητος, έστω και χωρίς σύμπνοια.

Σε μεγάλο βαθμό, η εξέγερση μπόρεσε να αναπτυχθεί και να αποκτήσει το ζωτικό έρεισμα που χρειαζόταν επειδή η προσοχή του σουλτάνου ήταν στραμμένη στον Αλή Πασά, μια πολύ πιο επίφοβη απειλή για την αυτοκρατορία.
Οι εξεγερμένοι Έλληνες βρήκαν έτσι τον απαραίτητο χρόνο να αναπτυχθούν, ενώ παράλληλα ο σουλτάνος εξαφάνισε τον πιο επικίνδυνο ανταγωνιστή τους.
Δίδαγμα τέταρτο: κάποτε η συγκυρία λειτουργεί με απρόσμενα θετικό τρόπο.

Οι εξεγερμένοι μπορεί να κέρδισαν χρόνο, όμως τελικά δεν απέφυγαν τη στρατιωτική ήττα: τον Απρίλιο του 1827 η εξέγερση ήταν ουσιαστικά νεκρή.
Όταν όμως σώπασαν τα όπλα, μίλησε η διπλωματία. Η διπλωματική δραστηριότητα των Ελλήνων και η συστηματική εκστρατεία στο πεδίο της κοινής γνώμης των ευρωπαϊκών χωρών συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της διεθνούς επέμβασης που έκρινε το αποτέλεσμα και εξασφάλισε την ανεξαρτησία.
Δίδαγμα πέμπτο: Η ισχύς δεν είναι μόνο «σκληρή» και στρατιωτική, αλλά «μαλακή», δημιουργική και πολυεπίπεδη.

Τα πέντε αυτά διδάγματα διατηρούν τη σημασία τους, ιδίως στη τωρινή συγκυρία.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε υπερβατικές πολιτικές πρωτοβουλίες υψηλού ρίσκου στο επίπεδο της ηγεσίας που θα βασιστούν σε πλουραλιστικές συνέργειες δεξιοτήτων και θα εκδηλωθούν πολύμορφα και δημιουργικά ανεξάρτητα από την αρνητική συγκυρία.

[Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης,
στην έδρα Gladstone του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.]

 

kathimerini – 2φΑ

Share