"Δέντρο ή καραβάκι; "

Από τον Ρ/Σ Άγια Μετέωρα

Το Χριστουγεννιάτικο δένδρο θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μετεξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής «Ειρεσιώνης», αλλά κυρίως σαν εξευρωπαϊσμένη συνέχεια της βυζαντινής παραδόσεως.  

Στο Βυζάντιο, κατά την εορτή των Χριστουγέννων και "… κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής", όπως αναφέρει ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Φαίδων Κουκουλές («Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄).

Υπήρχε τότε, το επίλεκτο Βασιλικό Ιππικό Τάγμα της Βυζαντινής Ανακτορικής Φρουράς, της «Εταιρείας», που συμμετείχε με τελετουργικό ρόλο σε επίσημες αυτοκρατορικές τελετές – μεταξύ των οποίων και στον επίσημο εορτασμό των Χριστουγέννων.

Την «Μικρή Εταιρεία» την αποτελούσαν αλλόθρησκοι (ειδωλολάτρες, μουσουλμάνοι), την «Μεσαία» οι αλλοεθνείς Χριστιανοί (Γερμανοί, Φράγκοι, Ρώσοι, Σκανδιναυοί, κλπ) και την «Μεγάλη» την αποτελούσαν «Ρωμαίοι», δηλαδή Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Ρωμιοί).

Όταν ήρθε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, το έθιμο του στολισμού του δένδρου  χάθηκε από την Ελλάδα και πέρασε στις κεντρικές και βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες, από τους ανθρώπους που αποτελούσαν τη Μεσαία τάξη του Αυτοκρατορικού Τάγματος, οι οποίοι κατάγονταν από τις χώρες εκείνες.

Σώζονται κάποια βυζαντινά χειρόγραφα που παρουσίαζαν μέσα στους βυζαντινούς ναούς, ορειχάλκινα δέντρα στολισμένα με διάφορα ασημένια και χρυσά στολίδια.

Ας θυμηθούμε και ένα τροπάριο που λέγεται κατά την προσκομιδή:

"Ἑτοιμάζου Βηθλεέμ· ἤνοικται πᾶσιν ἡ Ἐδέμ.

  Εὐτρεπίζου Ἐφραθᾶ, ὅτι τὸ ξύλον τῆς ζωῆς,

  ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐξήνθησεν ἐκ τῆς Παρθένου.

  Παράδεισος καὶ γὰρ ἡ ἐκείνης γαστήρ,

  ἐδείχθη νοητός, ἐν ᾧ τὸ θεῖον φυτόν·

  ἐξ οὗ φαγόντες ζήσομεν, οὐχὶ δὲ ὡς ὁ Ἀδὰμ  τεθνηξόμεθα.

  Χριστὸς γεννᾶται, τὴν πρὶν πεσοῦσαν ἀναστήσων εἰκόνα."

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο λοιπόν, συμβολίζει τόσο το ξύλο της γνώσεως, όσο και το ξύλο της ζωής -το δέντρο από το οποίο δεν δοκίμασε ο Αδάμ και δεν είναι άλλο από τον Ιησού Χριστό.

Άλλη μαρτυρία για την ελληνικότητα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι και αυτή σε κείμενο του Παύλου Σιλεντιάριου (του 563 περίπου) στην "Έκφρασι του άμβωνος της Αγίας Σοφίας", όπου περιγράφονται αναλυτικά τα φώτα του τέμπλου και του άμβωνα του μεγάλου Ναού:

«Στο επιστύλιο του τέμπλου υπήρχαν μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με λεπτόφυλλα κυπαρίσσια, που αντί για καρπούς είχανε φώτα σε σχήμα κωνοειδές και βεβαιώνεται ακόμα η χρήση φωτεινών τεχνικών δένδρων (δενδρόμορφα πολυκάνδηλα) σε όλο τον Ναό.»

Η δενδρολιβανιά ήταν το δέντρο που στόλιζαν παλαιότερα και το οποίο αντικαταστάθηκε με την Ελάτη, επειδή τα κλαδιά της Ελάτης μοιάζουν με αυτά του δενδρολίβανου.
Σ’ αυτήν αναφέρονται και τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα:
«Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δενδρολιβανιά …»

Από την Ελάτη αντικαταστάθηκε επίσης, επειδή με το συμμετρικότερο σχήμα που έχει, δείχνει προς τον ουρανό, δηλαδή προς τον Θεό και μένει καταπράσινο και ζωηρό μέσα στο καταχείμωνο, δείχνοντάς μας πως κοντά στον Χριστό υπάρχει η Ζωή, ακόμα και με τις δυσμενέστερες συνθήκες.

Τέλος στο σχήμα του πολύφωτου δέντρου παραπέμπουν και οι πολυέλαιοι των Ναών.

Επίκεντρο ωστόσο της εορτής των Χριστουγέννων, πρέπει να είναι ο Ιησούς Χριστός και το νόημα της ενανθρώπισης Του για την σωτηρία μας και να μην εστιάζουμε την προσοχή μας στις εορταστικές διακοσμήσεις.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι απλά ένας συμβολισμός, που πιθανόν δεν αποτελεί επινόηση των Δυτικών, αλλά τυποποίηση ενός παλαιότερου ελληνικού εθίμου.

Μετά την επανάσταση του 1821, επειδή πρώτη απελευθερώθηκε η νησιωτική  Ελλάδα, δεν υπήρχαν δένδρα ικανά για να κοπούν και να στολιστούν σε ναούς ή σε σπίτια κι έτσι στόλιζαν «το καραβάκι», ως ένα καθαρά ελληνικό σύμβολο.

Η επιστροφή του στολισμένου Χριστουγεννιάτικου δένδρου, έγινε προοδευτικά μετά τον ερχομό του Όθωνα και των Βαυαρών συνοδών του, το 1833.

agiameteora - orthognosia

ep[2fA]

Share