"Ορθοστάδην τότε ὁ λαός.. "

Ο Ακάθιστος Ύμνος

Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια, 
ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια, 
ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε· 
ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον, 
ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον, 
ἵνα κράζω σοι· Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε.

Το καλοκαίρι του 626 ο αυτοκράτορας Ηράκλειος βρισκόταν σε εκστρατεία στο εσωτερικό της Ασίας. Την απουσία του αυτοκράτορα εκμεταλλεύτηκαν οι Πέρσες και οι Άβαροι, οι οποίοι πολιόρκησαν τη Κωνσταντινούπολη.

Ο φρούραρχος Βώνος και ο Πατριάρχης Σέργιος εμψύχωναν το λαό που ετοιμαζόταν να αντικρούσει τις πολεμικές μηχανές των Περσών και των Αβαρών, χωρίς να έχει πολλές ελπίδες για νίκη.
Ο Πατριάρχης Σέργιος κρατώντας την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, περιδιάβαινε τα τείχη από άκρη σε άκρη για να δώσει θάρρος και ελπίδα.

Την ημέρα όμως που οι εχθροί της Πόλης ετοίμαζαν τη μεγάλη τους επίθεση και καθώς ο Πατριάρχης Σέργιος, κρατώντας την εικόνα της Παναγίας προσπαθούσε να εμψυχώσει τον λαό, ένας μεγάλος ανεμοστρόβιλος προξένησε ανεπανόρθωτες ζημίες σε μεγάλο μέρος της ναυτικής δύναμης των εχθρών, αναγκάζοντάς τους να αλλάξουν σχέδια και να λύσουν την πολιορκία.

Βλέποντας ο λαός το μεγάλο αυτό θαύμα και θέλοντας να ευχαριστήσει την Παναγία, συγκεντρώθηκε στις 8 Αυγούστου, στον Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, όπου όλοι οι πιστοί όρθιοι έψαλλαν ως δοξολογία και ευχαριστία για την σωτηρία της Πόλης, τον Ύμνο προς την Παναγία.

Η ονομασία Ακάθιστος Ύμνος που αποδόθηκε στον Ύμνο, οφείλεται στο ότι: 

«ὀρθοστάδην τότε πᾶς ὁ λαὸς κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην τὸν ὕμνον τῇ τοῦ Λόγου Μητρὶ ἔμελψαν καὶ ὅτι πᾶσι τοῖς ἄλλοις οἴκοις καθῆσθαι ἐξ ἔθους ἔχοντες, ἐν τοῖς παροῦσι τῆς θεομήτορος ὀρθοὶ πάντες ἀκροώμεθα».

Ο Ακάθιστος Ύμνος ψάλλεται την Μεγάλη Τεσσαρακοστή και όχι πια τον Αύγουστο, για να συνοδεύσει την μεγάλη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η οποία επειδή βρίσκεται ημερολογιακά μέσα σε περίοδο Νηστείας, στερείται προεόρτιων και μεθεόρτιων.

Και επειδή ο εορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων, κατά την περίοδο Νηστείας, επιτρέπεται μόνο το Σάββατο και την Κυριακή, η ψαλμωδία του Ακάθιστου ψάλλεται κατά τα απόδειπνα των Παρασκευών, τα οποία λειτουργικά ανήκουν στην ημέρα του Σαββάτου.

Ακάθιστος Ύμνος επεκράτησε να ονομάζεται το Κοντάκιο, το οποίο ψάλλουμε προς τιμήν της Θεοτόκου,

«Κοντάκια» παλαιότερα λέγονταν ολόκληροι ύμνοι, ανάλογοι προς τους «Κανόνες».
Η ονομασία οφείλεται μάλλον στο κοντό ξύλο, επί του οποίου τύλιγαν τη μεμβράνη που περιείχε τον ύμνο.

Το πρώτο τροπάριο λεγόταν «προοίμιο» ή «κουκούλιο» και όσα ακολουθούσαν λέγονταν «οίκοι», ίσως διότι ολόκληρος ο ύμνος θεωρείτο ως σύνολο οικοδομημάτων αφιερωμένων στη μνήμη κάποιου αγίου.

Κοντάκιο σήμερα λέγεται συνήθως το πρώτο τροπάριο ενός τέτοιου ύμνου.

Ο Ακάθιστος Ύμνος περιέχει προοίμιο και 24 «οίκους». Ως προοίμιο του Ύμνου ψάλλεται σήμερα το «Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ», το οποίο όμως, δεν είναι το αρχικό.
Αντίθετα, ως γνήσιο προοίμιο φέρεται το αυτόμελο απολυτίκιο «Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς λαβὼν ἐν γνώσει», που έχει αμεσότερη σχέση με το περιεχόμενο του Ύμνου. 

«Τό προσταχθέν μυστικῶς λαβών ἐν γνώσει,
ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Ἰωσήφ σπουδῇ ἐπέστη
ὁ ἀσώματος λέγων τῇ ἀπειρογάμῳ·
ὁ κλίνας τῇ καταβάσει τούς οὐρανούς χωρεῖται ἀναλλοιώτως ὅλος ἐν σοί·
ὅν καί βλέπων ἐν μήτρᾳ σου, λαβόντα δούλου μορφήν,
ἐξίσταμαι κραυγάζειν σοι· Χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε».

Οι 24 «οίκοι» σχηματίζουν αλφαβητική ακροστιχίδα και έχουν εφύμνιο, οι μεν 12 περιττοί που αναφέρονται στην Θεοτόκο, το «Χαίρε, Νύμφη, ανύμφευτε», οι δε άρτιοι 12 που αναφέρονται στον Κύριο, το «Αλληλούια = Αινείτε τον Θεό».

«Εφύμνιο» λέγεται η τελευταία φράση του ύμνου, που επαναλαμβάνει ο λαός (επωδός).

Μέσα στους 72 στίχους του Ύμνου συναντούμε 144 φορές το  «Χαίρε» προς την Θεοτόκο, γι’ αυτό άλλωστε ονομάστηκαν και Χαιρετισμοί.

Το πρώτο μέρος του ποιήματος (Α-Μ) αποτελεί το ιστορικό τμήμα και αναφέρεται σε επεισόδια από τη ζωή της Παναγίας (Ευαγγελισμός, επίσκεψη της Θεοτόκου στην Ελισάβετ, Γέννηση του Ιησού, ανησυχία Ιωσήφ, επίσκεψη ποιμένων και Μάγων, επιστροφή Μάγων, φυγή στην Αίγυπτο, Υπαπαντή).

Το δεύτερο μέρος (Ν-Ω) αποτελεί το δογματικό-θεολογικό τμήμα και αναφέρεται σε γενικότερα θεολογικά θέματα (ενανθρώπιση του Ιησού και σωτηρία των ανθρώπων, θέωση των ανθρώπων, θεομητορική αξία της Θεοτόκου).

Ο ποιητής του Ακαθίστου Ύμνου δεν είναι γνωστός, καθώς οι μακροχρόνιες έρευνες δεν έχουν καταλήξει σε ακριβή συμπεράσματα. Έχουν αναφερθεί τα ονόματα του Ρωμανού του Μελωδού, του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σέργιου, του διακόνου και ιαμβογράφου Γεωργίου Πισίδη και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γερμανού Α', του μητροπολίτη Νικομηδείας Γεωργίου Σικελιώτη και της Κασσιανής μοναχής, καθώς και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου.

Ο Ακάθιστος Ύμνος ψάλλεται τμηματικά το βράδυ της Παρασκευής των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων των Νηστειών (το απόδειπνο και 6 οίκοι των Χαιρετισμών), και ολόκληρος την Παρασκευή της πέμπτης εβδομάδας των Νηστειών.

xfe – sansimera – pentapostagma

[2fA]

Share