Αυτογνωσία και αυτοπροσδιορισμός

Αυτογνωσία και αυτοπροσδιορισμός

Η γνώση του εαυτού μας, μια έννοια που χρησιμοποιείται και ερμηνεύεται συνήθως με πολλή υποκειμενική ασάφεια, παραμένει για τους περισσότερους, μια διαδικασία σταθερά ιδεατή. Δικαιολογημένα βέβαια, αφού η αναζήτηση της Αλήθειας, έχει το αντίτιμο της:
Την εκ βαθέων κατάθεση (απέκδυση) όλων των προκαταλήψεων, των προϊδεασμών, της εμμονής σε απόψεις, μαθήσεις και υποκειμενικές πεποιθήσεις. Να φανεί η ουσία.

Η Αλήθεια, είναι πάνω και πέρα από ιδεολογίες, από επιδιώξεις, από νοητικούς σχεδιασμούς, συμφέροντα και σκοπιμότητες, σε ασφαλή απόσταση από σταθμίσεις και επιρροές τρίτων.

Ό,τι επομένως αποτελεί στην αντίληψη μας, προσωπική μας κατάκτηση, θα πρέπει να κατατεθεί στον βωμό της ειλικρίνειας, για να επιβεβαιωθεί η γνησιότητα της.

Σε έναν καθαρά σχηματικό διαχωρισμό, διακρίνουμε δύο ομάδες ανθρώπων.

Εκείνους που προχωρούν στη διαδικασία επίγνωσης του εαυτού τους και εκείνους που την αποφεύγουν.

Μπορεί το «Γνώθι σαυτόν» να είναι το κλειδί της Αλήθειας για τον άνθρωπο, όμως οι πολλοί εξαντλούν τις ανησυχίες τους, στην κάλυψη των καθημερινών αναγκών τους, στις υλικές ικανοποιήσεις και τα κοσμικά επιτεύγματα.  

Οι αιτίες για μια τέτοια μειονεκτική συμπεριφορά, είναι κυρίως συναισθηματικές…

Σε μια μερίδα των ανθρώπων αυτών, κυριαρχεί ο φόβος, σε μια δεύτερη η χλιαρότητα ή η αδιαφορία και σε μια τρίτη ο θυμός.

Ο φοβισμένος, βαδίζει στη φιλοσοφία που του υπαγορεύει το άγχος του:
Έχει αποδεχθεί τους νευρωτικούς μηχανισμούς που καταδυναστεύουν την ελευθερία του,  και διασφαλίζεται από τις φυσικές συνέπειες των ευθυνών του, αποφεύγοντας να τις «σκαλίζει». Διστάζει έτσι, να αντικρίσει τον εαυτό του.

Συχνά στρέφεται στη «θεία» βοήθεια, αλλά με μισή καρδιά. Ο φόβος του, αποκλείει από την ψυχή του την ελπίδα, υποσκάπτει την εμπιστοσύνη και υποθάλπει την ανακύκλωση μιας λιγότερο ή περισσότερο, καταθλιπτικής θεώρησης της αλήθειας.

Ο αδιάφορος, εφαρμόζει τη φιλοσοφία της «βολής», χωρίς πεδίο.
Δεν έχει στόχο, δεν σκοπεύει σε συγκεκριμένη κατεύθυνση, έχει βολευτεί στον βαθμό της πνευματικής του αδράνειας, σε μια επιπόλαια ευφορία κοινωνικής ή επαγγελματικής επιτυχίας, που του παρέχει κάποιες βασικές κοσμικο-βιολογικές ικανοποιήσεις.

«Μην ψάχνουμε παραπέρα. Είναι μάταιο. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει την Αλήθεια.
Ας είμαστε καλοί – αρκεί να μη θίγονται τα συμφέροντα και τα κεκτημένα μας – και κυρίως, ας περνάμε καλά…»

Ο θυμωμένος τέλος, έχει οχυρώσει τις ψυχολογικές του άμυνες με την ενίσχυση της επιθετικότητας του. Όπλα του, η πλασματική εμπιστοσύνη στην αίσθηση υπεροχής του εαυτού και στο ευφυές πνεύμα, ο εγωκεντρικός ναρκισσισμός και η οργισμένη δύναμη της αυτάρκειας.

Σαν διανοούμενος, έχει εμπλουτίσει τις στενά επιστημονικά θεμελιωμένες θέσεις του, με αδιάσειστα λογικά επιχειρήματα και σε κάθε ευκαιρία εκφράζεται ειρωνικά και απαξιωτικά για όσα και όσους έχει αποκλείσει από την υπεροπτική του θεώρηση.

Όλοι όσοι αρνούνται ή αναβάλλουν συστηματικά τη διαδικασία της στάθμισης του εαυτού τους, εντάσσονται σ’ αυτές τις τρεις χαρακτηριστικές κατηγορίες ή κάπου ανάμεσα τους.

Οπωσδήποτε, η άρνηση και η αναδίπλωση του εαυτού, ώστε να αποφύγει κάποιος να αντικρίσει καθαρά το πρόσωπο του, οδηγεί μοιραία σε πνευματική νωθρότητα, σε ρηχότητα αισθημάτων και σε προβληματικές σχέσεις.

Η κοινωνία μεταξύ προσώπων καλλιεργείται και αναπτύσσεται, όπου κατ’ αρχήν οι σχέσεις των προσώπων με τον εαυτό τους, είναι αρμονικές. Πού βρίσκεται όμως ο εαυτός και πώς θα αναπτύξει κανείς αρμονικές σχέσεις μαζί του;

Είναι πραγματικά ο εαυτός μας, ο μεγάλος άγνωστος; Είναι ο μικρός μας δυνάστης, που κρυμμένος σε ανεξέλεγκτα βάθη του ψυχισμού, μας ωθεί σε λάθος επιλογές, μας προβάλλει ανομολόγητες επιθυμίες, κινητοποιεί τα ένστικτα και τροφοδοτεί τα πάθη μας;
Που αποφασίζει για μας, μας αγνοεί επιδεικτικά και συμπεριφέρεται αλαζονικά και ανώριμα;

Η αναζήτηση λοιπόν, αρχίζει.
Καταθέτουμε τμηματικά το αντίτιμο και προχωρούμε.
Ανάλογο με το μέγεθος της κατάθεσης, είναι και το πεδίο που θα στραφεί η έρευνα.

Οι δρόμοι είναι πολλοί και ανάλογες οι προτιμήσεις. Εκλαϊκευμένα δημοσιεύματα και σχετικά άρθρα, λογοτεχνία, συγγράμματα… Και στη συνέχεια, συζητήσεις με φίλους και διαλέξεις ειδικών και όταν υπάρχει η δυνατότητα, προσχώρηση σε ομάδα πεφωτισμένων ή αντίστοιχη φιλοσοφικο-θρησκευτική οργάνωση και σε υψηλότερο επίπεδο απαιτήσεων, μια σειρά ετών ψυχανάλυσης.

Στην πρακτική του «ψαξίματος» του εαυτού μας, προτιμούμε συχνά την θεωρητικότερη προσέγγιση, για κατανόηση, ερμηνεία και βελτίωση των προβλημάτων δυσθυμίας και συμπεριφοράς, από την κατά μέτωπο αντιμετώπιση της πραγματικότητας.
Μέχρι, που κάποιος θα αποφασίσει, πως είναι όντως έτοιμος, να δεχθεί την Αλήθεια.

Η προετοιμασία για να ψηλαφίσουμε το αληθινό πρόσωπο του εαυτού μας, δεν είναι οι γνώσεις των άλλων, μέσα από βιβλία, συζητήσεις και καθοδήγηση.
Είναι η διαδικασία της απέκδυσης όλων των ψυχολογικών μηχανισμών απόκρυψης και συγκάλυψης του ατομισμού μας.

Εδώ, είτε προηγήθηκαν άλλες αδιέξοδες διαδρομές, είτε όχι, ανοίγεται ο μονόδρομος της Εκκλησίας, στην Ορθόδοξη αποδοχή της.
Μονόδρομος, γιατί απευθύνεται άμεσα στο πρόσωπο μας.

Η Αλήθεια δεν μαθαίνεται. Μαθαίνονται μόνο οι σχετικές προϋποθέσεις για την αποκάλυψη και τη βίωση της πραγματικότητας, στην πνευματική γνησιότητα της.

Πρώτος και βασικός σταθμός, να αντιληφθούμε ποιο είναι το λάθος μας.

Πως ο ηθικός αυτουργός, ο υποκινητής της κάθε αστοχίας μας, ο δόλιος υποβολέας των επιπόλαιων ενεργειών μας, δεν ήταν ο άλλος, ο κακός εαυτός που επενεργεί μέσα μας.   

Δικά μας ήταν τα λάθη, δικές μας οι επιλογές, δική μας και η ευθύνη.

Η ευθύνη του διασκορπισμού μας στον κόσμο και της διάσπασης του προσώπου μας σε μάταιες περιπλανήσεις και συναντήσεις.
Η ευθύνη της συναίνεσης στο ψέμα, στην απάτη, στη βεβιασμένη προσωρινότητα.
Η υιοθέτηση της απιστίας, της σκληρότητας, της προχειρότητας και του θεωρητικού ή πρακτικού μηδενισμού.

Όσα καταδικάζουμε θεωρητικά, τα έχουμε ουσιαστικά υιοθετήσει στη συμπεριφορά μας και με απερισκεψία ή με υστεροβουλία, τα εφαρμόζουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους.

Δεν δίνουμε πια σημασία στο τι, αλλά στο πόσο. Επαναπαύουμε τις συνειδήσεις μας στις συγκρίσεις με το χειρότερο…

Η πικρή αλήθεια είναι, πως δεν έχουμε απλώς κακές, αλλά καθόλου σχέσεις με τον εαυτό μας.

Γιατί ο πρότυπος εαυτός μας, βρίσκεται βαθιά στην ψυχή μας και τον αγνοούμε.

Γιατί αυτογνωσία δεν είναι η ερμηνεία των παρορμήσεων του προεγώ και η παράκαμψη των αναστολών του τιμωρητικού υπερεγώ, στην «επιδίωξη της ευτυχίας», όπως και αν τη μεταφράζει ο καθένας, ανάλογα με τις επιθυμίες του.  

Γιατί οι καλές σχέσεις, πρέπει να είναι καλές με όλους. Και με τον εαυτό μας και με τους άλλους και με τον Θεό. Οι σχέσεις είναι πάντα και μόνο προσωπικές.

Ας πλησιάσουμε λοιπόν, λίγο πιο ελεύθερα τον εαυτό μας:

Πόσους ανθρώπους εμπιστευόμαστε απόλυτα τη ζωή μας, χωρίς την παραμικρή καχυποψία απέναντι τους;

Έναν – δύο – τέσσερις - κανέναν;

Θα έπρεπε όλους, χωρίς καμιά εξαίρεση.

Πόσους ανθρώπους αγαπούμε πραγματικά στη ζωή μας, ώστε πρόθυμα να θυσιάσουμε και τη ζωή μας γι’ αυτούς;

Δύο – τέσσερις - κανέναν;

Και πάλι θα έπρεπε όλους, χωρίς καμιά διάκριση.

Σε πόσους από τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε, κρίνουμε τη συμπεριφορά και στην παραμικρή της λεπτομέρεια, είτε μας αφορά είτε όχι;

Σε όλους - στους περισσότερους - στους χειρότερους;

Θα έπρεπε σε κανέναν…

Στα βάθη της καρδιάς μας βρίσκεται πάντα η αστείρευτη Πηγή της Αλήθειας, το Φως, η βασιλεία του Θεού. Μέτρο και οδηγός στη ζωή, ο ωκεανός Αγάπης του Χριστού.
Για την μεγάλη αυτή συνάντηση δεν χρειάζεται χρόνος, κόπος και ειδικές συνθήκες.

Χρειάζονται όμως σταθερότητα βούλησης, θερμότητα αισθημάτων και σεμνότητα.

Αυτογνωσία, είναι η αλήθεια για τον εαυτό μας, η συνειδητοποίηση του μεγέθους μας μπροστά στο Απόλυτο.

Αυτοπροσδιορισμός είναι το επόμενο βήμα, αυτό που θα επιλέξει ο καθένας μας, έχοντας επίγνωση της Αλήθειας για τον εαυτό του.

Μ. Σ. Ψαράς



Έντυπη δημοσίευση, στην περιοδική έκδοση του Ι. Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μοσχάτου, «Αρχαγγέλων Λόγος» - Φθινόπωρο 2014, τεύχος 16ο.

Share