Αντρέι Ταρκόφσκι
- Διάλεξη που δόθηκε στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Ιωάννη
στο Λονδίνο, τον Ιούλιο του 1984
- Διάλεξη που δόθηκε στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Ιωάννη
στο Λονδίνο, τον Ιούλιο του 1984
Δ΄
Πρόκειται για μια αυτοβιογραφία στην οποία διηγείται όσα
έμαθε από ένα Μεξικανό μάγο.
Είναι ένα βιβλίο που σε παθιάζει, αλλά για άλλο
πράγμα θα ήθελα να μιλήσω.
Ακούστηκε η φήμη ότι δεν υπήρξε ποτέ μάγος και όλα
αυτά ήταν σημειώσεις του συγγραφέα, σα να είχε εφευρεθεί από τον Καστανέντα το
μέσον για να αλλάξει ο κόσμος.
Αυτό δεν εξηγεί τίποτα στην υπόθεση, αλλά αντιθέτως την περιπλέκει:
Αυτό δεν εξηγεί τίποτα στην υπόθεση, αλλά αντιθέτως την περιπλέκει:
Εάν όλα
αυτά είναι δημιουργήματα της φαντασίας ενός ανθρώπου, εάν δεν είναι αληθινά,
τότε είναι ακόμη πιο θαυμάσιο.
Είναι σαν να υπήρξαν στην πραγματικότητα, σαν να ήταν μια αληθινή ιστορία.
Είναι σαν να υπήρξαν στην πραγματικότητα, σαν να ήταν μια αληθινή ιστορία.
Η περίληψη της σκέψης μου έχει ως εξής:
Η καλλιτεχνική εικόνα, σε τελική ανάλυση, είναι ένα θαύμα.
Ορίστε ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο Ι, σχετικά με τον χρόνο:
“…Και ο άγγελος, όν είδον εστώτα επί της θαλάσσης και επί της γης, ήρεν την χείρα αυτού την δεξιάν εις τον ουρανόν, και ώμοσεν εν τώ ζώντι εις τους αιώνας των αιώνων, ός έκτισε τον ουρανόν και τα εν αυτώ και την γήν και τα εν αυτή και την θάλασσαν και τα εν αυτή, ότι χρόνος ουκέτι έσται,…” (Απ. Ι´, 5-6).
Η καλλιτεχνική εικόνα, σε τελική ανάλυση, είναι ένα θαύμα.
Ορίστε ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο Ι, σχετικά με τον χρόνο:
“…Και ο άγγελος, όν είδον εστώτα επί της θαλάσσης και επί της γης, ήρεν την χείρα αυτού την δεξιάν εις τον ουρανόν, και ώμοσεν εν τώ ζώντι εις τους αιώνας των αιώνων, ός έκτισε τον ουρανόν και τα εν αυτώ και την γήν και τα εν αυτή και την θάλασσαν και τα εν αυτή, ότι χρόνος ουκέτι έσται,…” (Απ. Ι´, 5-6).
Αυτό μοιάζει με μια υπόσχεση στην ελπίδα.
Και όμως, το μυστήριο παραμένει, γιατί απομένει ένα μέρος στην Αποκάλυψη που είναι απολύτως παράξενο σε σχέση μ’ αυτή καθ’ εαυτή την αποκάλυψη:
“… Και έκραξεν φωνή μεγάλη ώσπερ λέων μυκάται.
Και ότε έκραξεν, ελάλησαν αι επτά βρονταί τας εαυτών φωνάς.
Και ότε ελάλησαν αι επτά βρονταί, ήμελλον γράφειν· και ήκουσα φωνήν εκ του ουρανού λέγουσαν:σφράγισον ά ελάλησαν αι επτά βρονταί, και μη αυτά γράψης…” (Απ. Ι´, 3-4).
Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε, ότι ο Ιωάννης κράτησε μυστικά αυτά τα πράγματα, όπως του ζητήθηκε.
Και όμως, το μυστήριο παραμένει, γιατί απομένει ένα μέρος στην Αποκάλυψη που είναι απολύτως παράξενο σε σχέση μ’ αυτή καθ’ εαυτή την αποκάλυψη:
“… Και έκραξεν φωνή μεγάλη ώσπερ λέων μυκάται.
Και ότε έκραξεν, ελάλησαν αι επτά βρονταί τας εαυτών φωνάς.
Και ότε ελάλησαν αι επτά βρονταί, ήμελλον γράφειν· και ήκουσα φωνήν εκ του ουρανού λέγουσαν:σφράγισον ά ελάλησαν αι επτά βρονταί, και μη αυτά γράψης…” (Απ. Ι´, 3-4).
Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε, ότι ο Ιωάννης κράτησε μυστικά αυτά τα πράγματα, όπως του ζητήθηκε.
Γιατί αυτή η παρένθεση, αυτή η παράξενη παρατήρηση;
Πρόκειται για ένα γεγονός στις σχέσεις του Αγγέλου με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή;
Πρόκειται για ένα γεγονός στις σχέσεις του Αγγέλου με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή;
Τι ήταν αυτό που ο άνθρωπος δεν πρέπει να ξέρει, τη στιγμή που η
έννοια του μηνύματος είναι να αντιληφθεί ο άνθρωπος, αυτά που πρέπει να ξέρει;
Ίσως η ίδια η γνώση μας κάνει δυστυχισμένους.
Θα πρέπει να θυμάστε ότι: “η γνώση δεκαπλασιάζει τη θλίψη”.
Μήπως τότε έπρεπε η μοίρα μας να παραμείνει κρυμμένη;
Εμένα, για παράδειγμα, θα μου ήταν αδύνατον να ζήσω, αν μου προέλεγαν αυτά που θα γίνουν στην ίδια μου τη ζωή, δηλαδή όπως φαίνεται, η ζωή θα έχανε όλη τη σημασία της, εάν ήξερα πότε θα ερχόταν το τέλος της.
Μιλάω για την προσωπική μου μοίρα. Σ᾽ αυτή τη λεπτομέρεια υπάρχει μια απίστευτη απάνθρωπη ευγένεια, μπροστά στην οποία ο άνθρωπος νιώθει σαν ένα μικρό παιδί χωρίς άμυνα, αλλά προστατευμένο· αυτό γίνεται για να μην σπιλώσουμε το άπειρο και για να μείνει η ελπίδα, γιατί μέσα στην ανθρώπινη αμάθεια, υπάρχει μια ελπίδα.
Η αμάθεια είναι ευγενής. Η γνώση είναι χυδαία.
Γι’ αυτό αυτή η ελπίδα, αυτή η φροντίδα που εκφράζεται στην Αποκάλυψη με κάνουν να ελπίζω, παρά να φοβάμαι.
Και τώρα αναρωτιέμαι: Τι πρέπει να κάνω μετά την ανάγνωση της Αποκάλυψης του Ιωάννη;
Ίσως η ίδια η γνώση μας κάνει δυστυχισμένους.
Θα πρέπει να θυμάστε ότι: “η γνώση δεκαπλασιάζει τη θλίψη”.
Μήπως τότε έπρεπε η μοίρα μας να παραμείνει κρυμμένη;
Εμένα, για παράδειγμα, θα μου ήταν αδύνατον να ζήσω, αν μου προέλεγαν αυτά που θα γίνουν στην ίδια μου τη ζωή, δηλαδή όπως φαίνεται, η ζωή θα έχανε όλη τη σημασία της, εάν ήξερα πότε θα ερχόταν το τέλος της.
Μιλάω για την προσωπική μου μοίρα. Σ᾽ αυτή τη λεπτομέρεια υπάρχει μια απίστευτη απάνθρωπη ευγένεια, μπροστά στην οποία ο άνθρωπος νιώθει σαν ένα μικρό παιδί χωρίς άμυνα, αλλά προστατευμένο· αυτό γίνεται για να μην σπιλώσουμε το άπειρο και για να μείνει η ελπίδα, γιατί μέσα στην ανθρώπινη αμάθεια, υπάρχει μια ελπίδα.
Η αμάθεια είναι ευγενής. Η γνώση είναι χυδαία.
Γι’ αυτό αυτή η ελπίδα, αυτή η φροντίδα που εκφράζεται στην Αποκάλυψη με κάνουν να ελπίζω, παρά να φοβάμαι.
Και τώρα αναρωτιέμαι: Τι πρέπει να κάνω μετά την ανάγνωση της Αποκάλυψης του Ιωάννη;
Είναι σαφές ότι δεν είμαι πια όπως πριν, όχι απλώς επειδή άλλαξα, αλλά
επειδή η γνώση αυτής της Αποκάλυψης με υποχρέωσε να αλλάξω.
Σχετικά μ’ αυτό, αρχίζω να σκέφτομαι ότι η τέχνη μου είναι δυνατόν να υπάρξει
στο μέτρο που δεν εκφράζει μόνο εμένα, αλλά συγκεντρώνει όλα όσα μπορώ να
συλλάβω, να μάθω από το πάρε - δώσε με τους άλλους.
Η τέχνη γίνεται αμαρτωλή, χάνει τον στόχο της, μόλις αρχίζω να τη χρησιμοποιώ προς όφελός μου.
Και το πιο σημαντικό είναι ότι παύω να θεωρώ τον εαυτό μου ενδιαφέροντα.
Ίσως γι’ αυτό αρχίζει η αγάπη για τον ίδιο μου τον εαυτό.
Η τέχνη γίνεται αμαρτωλή, χάνει τον στόχο της, μόλις αρχίζω να τη χρησιμοποιώ προς όφελός μου.
Και το πιο σημαντικό είναι ότι παύω να θεωρώ τον εαυτό μου ενδιαφέροντα.
Ίσως γι’ αυτό αρχίζει η αγάπη για τον ίδιο μου τον εαυτό.
Ενώ σκέφτομαι φωναχτά πάνω σ’ αυτό το βιβλίο, είχα την
αίσθηση ότι η διαδικασία αυτή ήταν ουσιαστική.
Αυτό μου επέτρεψε να βγάλω μερικά συμπεράσματα, μερικές ιδέες, γιατί δεν είναι δυνατόν να σκέφτεσαι αυτά τα πράγματα μέσα στη μοναξιά.
Ετοιμάζομαι να κάνω μια καινούργια ταινία, κάνοντας ένα καινούργιο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Αντιλαμβάνομαι πολύ καθαρά πως δεν πρέπει να την θεωρήσω, απλά σαν μια ελεύθερη δημιουργία, αλλά σα μια υποχρεωτική πράξη, μια χειρονομία, έτσι που η τέχνη να μην προσφέρει πια ικανοποίηση, αλλά να προβάλλει σαν ένα κουραστικό καθήκον.
Για να πω την αλήθεια ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω, πώς ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι ευτυχισμένος μέσα από τη διαδικασία της δημιουργίας του.
Η λέξη αυτή μάλλον δεν είναι η κατάλληλη. “Ευτυχισμένος;…” Ποτέ!
Ο άνθρωπος δεν ζει για να είναι ευτυχισμένος.
Υπάρχουν πράγματα πιο σημαντικά από την ευτυχία…
Αυτό μου επέτρεψε να βγάλω μερικά συμπεράσματα, μερικές ιδέες, γιατί δεν είναι δυνατόν να σκέφτεσαι αυτά τα πράγματα μέσα στη μοναξιά.
Ετοιμάζομαι να κάνω μια καινούργια ταινία, κάνοντας ένα καινούργιο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Αντιλαμβάνομαι πολύ καθαρά πως δεν πρέπει να την θεωρήσω, απλά σαν μια ελεύθερη δημιουργία, αλλά σα μια υποχρεωτική πράξη, μια χειρονομία, έτσι που η τέχνη να μην προσφέρει πια ικανοποίηση, αλλά να προβάλλει σαν ένα κουραστικό καθήκον.
Για να πω την αλήθεια ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω, πώς ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι ευτυχισμένος μέσα από τη διαδικασία της δημιουργίας του.
Η λέξη αυτή μάλλον δεν είναι η κατάλληλη. “Ευτυχισμένος;…” Ποτέ!
Ο άνθρωπος δεν ζει για να είναι ευτυχισμένος.
Υπάρχουν πράγματα πιο σημαντικά από την ευτυχία…
[Tarkovsky:
Films, Stills, Polaroids and Writings - On the Apocalypse.
Σε μετάφραση Απ. Μουρελάτου, Περιοδικό "Ανιχνεύσεις" τ. 10, 1995]
Σε μετάφραση Απ. Μουρελάτου, Περιοδικό "Ανιχνεύσεις" τ. 10, 1995]
antifono
– [2fA]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου