"Fra Angelico, Ευαγγελισμός "

Ο Ευαγγελισμός του Fra Angelico
[περί τα 1438–1450 / San Marco – Firenze]

Yiannick Haenel  -  Ένα σχόλιο  
[Magazine Philosophie Mensuel, No 53 (Octobre 2011), p. 91]

Το φως, στον Fra Angelico έχει χαρακτήρα μελέτης· είναι το άλλο όνομα της χάριτος: το μυστήριο αυτό που διά της ενοίκησής του στην αναπαράσταση εισάγει στην μυσταγωγία.
Δείτε τον περίφημο Ευαγγελισμό της Θεοτόκου που βρίσκεται στο Αββαείο του Αγίου Μάρκου στην Φλωρεντία.
Ο Άγγελος έρχεται από τα αριστερά, η Θεοτόκος στέκεται στο περιστύλιο του οικήματος καθισμένη σε ένα σκαμνάκι με τα χέρια σταυρωμένα πάνω στο στήθος της.

Ο Άγγελος κάμπτει κατά το ήμισυ το γόνατο, χαιρετά σεβαστικά την Μαρία, την εκλογή του Θεού που θα κυοφορήσει τον Υιό του.
Άραγε το άγγελμα να έχει ήδη δοθεί;
Και μαζί με αυτό η συνείδηση του πεπρωμένου της Παρθένου;
Η ζωγραφούμενη στιγμή δεν είναι συμβατή με την έννοια του χρόνου: 

Για να το πούμε αλλιώς, είναι μία θεοφάνια.
Είναι η συναγμένη έκσταση και για αυτό το στοιχείο της εκφράζεται στην εμβίωση του απολύτου μες το φως.

Από τότε που ξεκίνησα να ζω στην Φλωρεντία, επιστρέφω συχνά για να δω αυτό το έργο: 

Μέσα σε τούτη την πόλη τα έργα τέχνης είναι διαθέσιμα, όπως άλλοτε οι φίλοι που συναντάς στον δρόμο.
Μπορείτε να διακόψετε τον περίπατό σας, να μπείτε σε μία εκκλησία ή σε ένα μικρό μουσείο, την πόρτα τους την βρίσκεται σχεδόν πάντοτε ανοιχτή και, ψυχή τριγύρω να μην υπάρχει.

Όταν θελήσω να δω τον Ευαγγελισμό του Αγίου Μάρκου, προσπαθώ να επαναλάβω κάθε φορά την εμπειρία ωσάν μία κλήση ομορφιάς αναπόδραστης.
Φτάνει η ανάβαση των σκαλοπατιών - που οδηγούν στα κελιά – για να βρεθείς μπροστά στον Ευαγγελισμό, που σου απευθύνεται όπως απευθυνόταν στους μοναχούς, καθώς περνούσαν από μπροστά του για να επιστρέψουν στην μόνωση των κελιών τους.
Άλλωστε το μαρτυρά κι η επιγραφή στο κάτω μέρος του φρέσκο: 

«Μη ξεχάσεις να πεις το Ave Maria κάθε φορά που περνάς μπροστά από τούτο το φρέσκο».

Η μοιρασιά της εμπειρίας: Η μεταβίβαση είναι άμεση, μία πλησμονή φωταύγειας, φωτός καταναλίσκοντος.
Συνομολογείτε πως βρίσκεται σε έναν τόπο κείμενο έξω από τον χρόνο, γιατί αυτός εκφράζει τον κατεξοχήν καιρό.
Οι αψίδες που προστατεύουν το κατοικητήριο της Παρθένου παρατείνουν την χωρίς τέλος απλωσιά του κήπου, ο οποίος είναι παρεμπιπτόντως αυτός της Εδέμ – κι η Παρθένος που διαγράφει το προπατορικό αμάρτημα η Νέα Εύα.
Η παρθενία της εξεικονίζεται με ένα λειμωνάριο ανθέων που προστατεύεται και περικλείεται από μία περίφραξη.

Το ένδυμα της Θεοτόκου, στο γλυκό χρώμα της άμμου, ομοιάζει με αυτό των τοίχων: 

Δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην Παρθένο και στον τόπο της αφιέρωσής της. 

Ακόμα, το δωμάτιο που ανοίγεται πίσω από εκείνη και τον Άγγελο καταλήγει σε ένα παράθυρο με κάγκελο: Είναι ένα κενό δοχείο, δεκτικό του έργου που θα την κάνει μητέρα.
Κοιτώντας αυτό το φρέσκο, βρισκόμαστε στον τέλειο τόπο – εκείνον του παρθενικού, από το οποίο θα γεννηθεί ο Λόγος· συμμετέχοντας εν σιωπή στην αόρατη σύλληψη του Θεού.

Το μη δυνάμενο εξεικονίσεως, το πέρασμα του Πνεύματος ενεργείται εδώ εκφαντορικά: 

Ο Λόγος μεταφέρεται από τον Άγγελο στην Παρθένο, χωρίς να χρειαστεί να ζωγραφιστεί ειλητάριο για να τον καταστήσει κατανοητό, ούτε βεβαίως χρειάζονται ακτίνες για τον μεταφέρουν.
Η Παρθένος σκύβει προς την εσωτέρα εμπειρία της, γνωρίζει το συντελεσμένο. 

Αυτού του είδους η ζωγραφική, εγκρατής κι αφαιρετική όπως είναι, επικεντρωμένη στο αόρατο, αποτελεί μία ομοίωσή του.

Από που διάβηκε άραγε το άγιο Πνεύμα; Πιθανόν να είναι αυτή η διακριτική σκιά που επισημαίνουμε κάτω από το σκαμνάκι πίσω ακριβώς από την Παρθένο.
Δεν είναι κιόλας γραμμένο πως «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε και δύναμις υψίστου επισκιάσει σοι»;
Αυτή η μεγάλη σιωπή που στέκεται αναμέσον του Αγγέλου και της Θεοτόκου είναι μία φωνή δίχως όρια, όπως εκείνη ενός χυμού που κοχλάζει.
Αυτό ίσως να είναι το πλέον προφανές και βαθύ σε ετούτον τον Ευαγγελισμό:
Η σιωπή.

Η Παρθένος καθίζεται μες την αληθή παρουσία της κλήσεώς της, στεφανωμένη δοξαστικά από την καμάρα του οικήματος, θρονιασμένη ταπεινά κάτω από μία αψίδα, κουλουριασμένη μέσα στην συγκατάθεσή της, την πληρωτική χάριτος.
Μία θηλυκότητα χωρίς τέλος ανοίγεται στο γεγονός που η Θεοτόκος δεξιούται· μία άπειρη χαρά διατρέχει την ισορροπία της σκηνής.
Η ευαισθησία είναι ο τρόπος της υπάρξεως που ταιριάζει στο γεγονός της καταπαύσεως. 

Γραμμές και καμπύλες: Βρισκόμαστε εντός το τόπου του Λόγου, που αθόρυβα αρθρώνεται.

Μοιάζει δύσκολο, αν πρώτα σκεφτείς αυτή την άπειρη δωρεά, να επιστρέψεις στον εαυτό σου και να περπατήσεις τον δρόμο σου.
Άκου όμως αυτόν τον χτύπο που σε συντροφεύει, συμπορεύσου με την εικόνα, ανάπνευσε μέσα στο θάμβος της κατάπαυσης.

[Μετάφραση: Ευάγγελος Σταυρόπουλος]

antifono – [2fA]

Share